విమర్శ అంటే చదువరి స్థాయిని పెంచాలి

("ఊరి చివర" చర్చలో భాగంగా తిరునగరి సత్యనారాయణ గారు మరో ఈ-లేఖ పంపారు. ఆయన నాకు రాసిన ఈ-లేఖతో పాటు దీనిని ప్రచురిస్తున్నాను.)

అఫ్సర్ గారూ: నేను కింది జాబు రాస్తే పోస్టు కావడం లేదు. దయచేసి పోస్టు చేయరూ -
- తిరునగరి సత్యనారాయణ


(ఇదంతా నా సోది - దీనిలో అఫ్సర్ కవిత్వం మీద విమర్శ లేదు అభిప్రాయమూ లేదు - చదువరులు క్షమించాలి) భూషణ్ గారు తిట్టి పోస్తారని, ఒకింత అహంకారమూ (అహంకారము ఉండడం తప్పు కాదు - పోతే మితి మీరితేనే సమస్య) , కించిత్తు చీత్కారమూ ప్రదర్శిస్తారని నేను ఆరోపణ చేయలేదు. ఆయన రాసిన సమీక్షలు (అభిప్రాయాలు) చదివేక నాకనిపించిందది. కవికి అహంకారం వుంటే నష్టం లేదు (అట్లా అని వుండాలని కాదు) కానీ విమర్శకులకి ఉంటే ఇంక ఆయన/ఆమె అభిప్రాయాలు పట్టించుకోవాలని అనిపించదు. నా అభ్యర్థన అల్లా అఫ్సర్ కవిత్వం బాగా లేదని విమర్శ చేయవచ్చు - తప్పు లేదు - కానీ అది సమగ్రంగా వుండాలి.

అంటే కవిత్వంలోని వస్తువును, తాత్విక దృక్పథాన్ని, మూలాల్ని, రూపాన్ని, ఆయన వాడిన సాహితీ పరికరాల్ని అన్నీ పట్టించుకోవాలి. వాటి మీద ఆధార పడి విమర్శ చేయాలి. వస్తువు రూపమూ ఒక దాన్నొకటి బలపర్చుకుంటున్నాయా, వాటి మధ్య సంబంధం ఎలా ఉంది, ఎక్కడ రూపం బలహీనమైంది (అంటే పద్యం బలంగా లేదు) ఎందుకు బలంగా లేదు, వస్తువు నీరస పడడం వల్ల అలా జరిగిందా? కవిగా అఫ్సర్ ఏమైనా కొత్త తాత్విక ప్రతిపాదనలు చేస్తున్నాడా కవిత్వం లో? కొత్త చూపును, కొత్త అనుభవాన్ని ఇస్తున్నాడా పాఠకులకు? ఇస్తే ఆ అనుభవం, ఆ చూపు ఎట్లా సాధ్యమైంది? ఏ వస్తువు వల్ల, ఏ రకంగా ఆ వస్తువుని present చేయడం వల్ల, ఏ సాహితీ, కవితా పరికరాల్ని వాడడం వల్ల అది సాధ్యమైంది? ఈ పరిశీలనలు చేస్తే అఫ్సర్ కవిత్వంపై సరి ఐన విమర్శ జరిగేది. న్యాయం జరిగేది. ఫలితంగా సాహిత్యానికి, పాఠకులకు మేలు జరిగేది. అంతే కానీ ఈ పద్యాలు చెత్తగా ఉన్నాయి, కంగాళీ గా ఉన్నాయి, నానాటికీ తీసికట్టు నాగంభొట్ల్లు అని తీసిపారేస్తే దాని వల్ల ఉపయోగమేమిటి? అవి తిట్లు కావా?

అసలు నా బాధంతా మన తెలుగు సాహిత్య విమర్శ, ముఖ్యంగా కవిత్వంలో రెండు రకాలుగా సాగుతోంది - ఒకటి వ్యక్తిగత అభిరుచుల ఆధారంగా ఆ పద్యాన్ని ఐతే ఆకాశానికెత్తడమో లేదా పాతాళానికి తొక్కేయడమో (లేదా బురదలో) జరుగుతోంది. పద్యంలో ఇక్కడ ఖాళీ జాగా లు వదిలాడు, ఇక్కడ ఏమీ చెప్పకుండా నిశ్శబ్దం పాటించడం వల్ల పద్యానికి గొప్ప అందమొచ్చింది, లేదా ఈ వాక్యాన్ని ఇక్కడ సరిగ్గా విరగ్గొట్టి ఇక్కడ సెమీకోలన్ వాడడం వల్ల పద్యం గొప్పదైంది - అంటూ సారంలేని విమర్శ వల్ల ఏమి ఒరుగుతుంది - మహా ఐతే ఒక రకమైన పద్యం ఎట్లా చదవాలో ఎట్లా రాయాలో తెలుస్తుంది - కానే పద్యాలన్నీ అట్లానే ఉంటాయా? ఉండాలా? అట్లా నియమముందా? లేక ఆయా సాహితీ 'విమర్శకులు' వారి వారి అభిరుచులని బట్టి పద్యం మంచి చెడులని నిర్ణయిస్తారా? లేదా పద్యం మంచి చెడులని నిర్ణయించే పద్దతి మరేదైనా ఉందా? ఇంక మరో పద్దతి పద్యాలని paraphrase చేస్తూ వ్యాసాలు రాయడం. సమకాలీన పరిస్థితులని, ఉద్యమాలని, ధోరణులని,ఇంకా సవాలక్ష general knowledge విషయాలని, కవి పద్యాలని పక్క పక్కన పేరుస్తూ వ్యాసం (వీలయితే వ్యాసాలు) రాసి మధ్య మధ్య పద్యాలకు ప్రతి పదార్థం రాసి explain చెయ్యడం. దురదృష్టవశాత్తు తెలుగులో కవిత్వ విమర్శ వీటిని దాటి బయటికి రావడం లేదు.

అట్లా కాకుండా పద్యాల్లో ఉన్న వస్తు రూపాలకి మధ్య ఉన్న కార్యకారణ ( uni directional కాదు bi directional) సంబంధాన్ని, పద్యంలో చెప్పబడిన వస్తువు (ఎంత చిన్న పద్యమైనా వస్తువుండాలి కదా - లేకుండా పద్యం ఎట్లా రాయవచ్చో నాకు తెలియదు) లేదా భావం లేదా అనుభూతి లేదా ఆవిష్కరించబడిన చూపు - ఎందుకు బాగుంది - ఎందుకు బాగులేదు - అది ఏ తాత్విక చింతనని మన ముందు ప్రతిపాదిస్తున్నది - మనలో ఏ తాత్విక చింతన కలిగిస్తున్నది - ఆ పద్య మనలో కలిగించే అనుభూతికి (లేదా feelings) తాత్విక మూలాలేమిటి - ఆ పద్యం మన ఆలోచనలని కొంచెమైనా స్థాయి పెంచుతున్నాయా లేదా - ఆ పద్యంలో ఆ వస్తువుని/ ఆ అనుభూతిని/ feelings కలిగించడానికి కవి వాడిన కవితా పరికరాలేమిటి - అవి కొత్తవా పాతవా అరిగిపోయినవా (cliche) - ఇట్లా కొంత చదువరుల స్థాయి పెంచే విధంగా, కొత్త ఆలోచనలు పుట్టించే విధంగా, పరిధి విస్తరించే విధంగా విమర్శ చేస్తే (అభిప్రాయాలు చెప్పడం కాదు - అభిప్రాయాలు చెప్పినప్పుడలా అహంకారం ప్రవేశిస్తుంది - ఇదంతా నాకే తెల్సు నేనే బాగా చెప్పగలను - ఈ కవి - చదివే పాఠకులు శుద్ధ waste అనే భావం ప్రవేశిస్తుంది ) ఎంత ఉపయోగకరంగా ఉంటుందో సహృదయులు ఆలోచించాలని నా మనవి.

"పుస్తకం" కామెంట్ రాజకీయాలు!

"ఊరి చివర" మీద "పుస్తకం"లో వచ్చిన వ్యాఖ్యల్లో తిరునగరి సత్యనారాయణ గారు ఒక వ్యాఖ్య రాశారు, దాన్ని "పుస్తకం" వారు కొంత భాగం వేశారు, తిరిగి తెల్లారే దాన్ని తొలగించారు.

ఈ వ్యాఖ్యని మొదట "పుస్తకం"వారు ఎందుకు అచ్చేశారో, తరవాత ఎందుకు తొలగించారో, ఈ మధ్యలో ఏ డ్రామా జరిగిందో తెలీదు. వారే పెట్టుకున్న నియమం ప్రకారం అసభ్యతా, వ్యక్తిగత దూషణలు వున్న వ్యాఖ్యలని తొలగించే/ప్రచురించ నిరాకరించే అధికారం వారికి వున్నది. అలాగే, మంచి సాహిత్యాన్ని, మంచి చర్చా ప్రమాణాలను ప్రేమించేవారు కూడా దాన్ని హర్షిస్తారు. కానీ, తిరునగరి రాసిన ఈ వ్యాఖ్యలో ఎక్కడా అసభ్యత లేదని, వ్యక్తిగత దూషణ లేదని వొక్క సారి చదివితే మీకే అర్ధమవుతుంది. అలాంటప్పుడు ఈ వ్యాఖ్యని తొలగించాల్సిన అవసరం ఏమొచ్చింది? ఈ వ్యాఖ్య చదివాక ఎవరికయినా వెంటనే వచ్చే సందేహం ఇది.
నిజానిజాలు గ్రహించగల పాఠకుల కోసం తిరునగరి గారు నాకు మెయిల్ లో పంపించిన ఈ వ్యాఖ్యని ఇక్కడ తిరిగి అందిస్తున్నాను. “పుస్తకం” వాళ్ళు తొలగించిన ఈ వ్యాఖ్యని మీరూ చదవండి..ఆలోచించండి...అభిప్రాయాలను పంచుకునే మీ స్వేచ్చని అక్షరాలా స్పష్టంగా ప్రకటించండి.

ఇది తిరునగరి వ్యాఖ్య.


అఫ్సర్ ‘ఊరి చివర’ మీద భూషణ్ సమీక్ష, దాని మీద చర్చ చూసాక నాకో అనుమానం కలిగింది. (క్షమించండి ఇక్కడ ఇద్దరినీ ఏకవచనం తోనే సంభోదిస్తున్నా – పవన్ లాగా నచ్చినందుకు భూషణ్ గారని. నచ్చనందుకు అఫ్సర్ అనీ అనకుండా). ఇంతకీ మనం అఫ్సర్ కవిత్వం మీద సాహిత్య విమర్శ చేస్తున్నామా లేక మన అభిప్రాయాలు చెప్తున్నామా? అభిప్రాయాలైతే అవి పూర్తిగా వ్యక్తిగతమైనవి. అయితే మన అభిప్రాయాలు మన వ్యక్తిగతమని గ్రహించి, అటువంటి అభిప్రాయాలే ఇతరులకూ ఉండవచ్చని గౌరవించి, నా అభిప్రాయమే గొప్పది – నీ అభిప్రాయం హీనమైనది అని తిట్టిపోయకుండా ఉంటే, కొంతలో కొంత, కొన్ని అభిప్రాయాలకు విలువ ఉండేది. అంతే గాని నాకు నచ్చనందుకు ఇదంతా కంగాళి అని హుళక్కి అని, సున్నా అని, నానాటికి తీసికట్టు నాగంభొట్లు అనీ నిర్ధారింపు వ్యాఖ్యలు చేసి పారేస్తే అది, సాహిత్య విమర్శ పక్కన పెట్టండి – సరైన అభిప్రాయం కూడా కాదు. అట్లాంటి వ్యాఖ్యలు మన అసహనాన్ని, అహంకారాన్ని, అన్నీ నాకే తెలుసు అనుకునే దురుసు తలబిరుసు తనాన్ని, కోపాన్ని, బహుశా కించిత్తు చేతకాని తనాన్ని, ఉడుకుమోత్తనాన్ని ఇంకా చెప్పాలంటే సవాలక్ష అప్రజాస్వామిక ధోరణులని బయట పెడతాయి.

దురదృష్టవశాత్తు ఇక్కద ఒక్క చోటే కాదు ఇంకా అనేక చోట్ల (బహుశా తాను సాహిత్య కవిత్వ విమర్శ పేరుతో రాస్తున్న అభిప్రాయాలన్నింటిలోనూ) భూషణ్ ఇదే ధోరణి ప్రదర్శించాడు. దీని వల్ల ఒక వేళ భూషణ్ చెప్పే వాటిల్లో ఏమైనా విలువైన అంశాలున్నా వాటిని స్వీకరించేందుకు మనసొప్పదు. కొన్ని రకాల కవిత్వం పట్ల, కవిత్వ ధోరణుల పట్ల, కవుల పట్ల తీవ్రమైన prejudice తో భూషణ్ చేసే వ్యాఖ్యల (అవీ ఆయన నిజాయితీగానే చేసినా) పట్ల గౌరవం కలగదు. వాటినుండి మనం నేర్చుకునేదేమీ లేదు అనేంతగా ఆ prejudice వాటిని కప్పేస్తుంది. అందువల్ల అభిప్రాయాలుగానే వాటికి ఆ గౌరవం దక్కనప్పుడు వాటికి సాహిత్య విమర్శ స్థాయి కలగడం దాదాపు అసాధ్యం. కాబట్టి భూషణ్ తన prejudice ని, తలబిరుసు తనాన్ని, అహంకారాన్ని పక్కన పెట్టి అభిప్రాయాలు చెబితే వాటికి receptiveness పెరుగుతుంది.

ఇకపోతే భూషణ్ రాసేవి అభిప్రాయాలే, సాహిత్య విమర్శ కాదు అని ఎందుకంటున్నానంటే సాహిత్య విమర్శ కు (పాశ్చాత్య, దేశీ సంప్రదాయాల్లో) కొన్ని సూత్రాలున్నాయి, కొన్ని విలువలున్నాయి. కవిత్వాన్ని, సాహిత్యాన్ని సరిగ్గా అంచనా వేయడం కోసం, పాఠకులకు పరిచయం చేయడం కోసం కొన్ని పద్దతులున్నాయి. పద్దతిని బట్టి విమర్శనా సూత్రాలూ ఉంటాయి. అటువంటి విమర్శ వల్ల పాఠకులకు, సాహిత్యకారులకూ, కవులకూ (రచయితలకూ) మొత్తంగా సాహిత్యానికీ మేలు జరుగుతుంది. అటువంటి విమర్శ వల్ల నేర్చుకొనేది ఎంతో ఉంటుంది. భూషణ్ రాసే వాటిల్లో ఇవి దాదాపుగా కనబడవు. తాను కవిత్వాన్ని చదివి ఒక అభిప్రాయం ఏర్పర్చుకుంటాడు. ఇంకా ఆ వొక్క అభిప్రాయాన్నే వివిధ రకాలుగా చెప్పడానికి నానా అవస్థా పడతాడు. ఈ క్రమంలో తిట్లకు లంకించుకుంటాడు. నోరు పారేసుకుంటాడు. దానితో చదివే వాళ్లకు (వాళ్లకు అఫ్సర్ ఎవరో భూషణ్ ఎవరో తెలియకపోతే) ఏమిటే ఇంత తిడుతున్నాడు ఏమిటీ కారణం అని అయోమయానికి గురవుతారు – భూషణ్ అభిప్రాయం పైన కించిత్తు విసుగు తెచ్చుకుంటారు కూడానూ –ఏమిటే ఈయన గోల అని).

ఇంతకీ భూషణ్ పద్దతి గురించి మాట్లాడుకుందాం. భూషణ్ కు చాలా కవితా ధోరణుల పట్ల, కవిత్వాల పట్ల, కవుల పట్ల ఒక రకమైన allergy. కోపం అసహనం. అసలు అట్లాంటిది కవిత్వమే కాదు అని ఆయన అభిప్రాయం. కవిత్వమంటే ఇట్లాగే ఉండాలి అని ఆయన నిక్కచ్చి అభిప్రాయం. దాని నుండి ఆయన బయట పడే ప్రయత్నం సాధారణంగా చెయ్యడు. ఇదంతా ఇంతకీ form గురించే! కవిత్వం లోని వస్తువు దాకా వెళ్ళ్డడం లేదింకా! క్లుప్తత ఉండాలి, అర్థవంతమైన భాష కావాలి, పదాలు పద చిత్రాలు repeat కాకూడదు. ఊహాలో maturity ఉండాలి,. Diction బాగుండాలి. లయ ఉండాలి వగైరా వగైరా ! ఇవన్నీ వైయక్తికాలు – personal అభిరుచులు! ఈ వ్యక్తిగత అభిరుచులు కవిత్వం చదివే వాళ్లకు వేరు వేరు స్థాయిల్లో ఉండవచ్చు. మళ్ళీ ఇక్కడ నీ స్థాయి తక్కువ నా స్థాయి ఎక్కువ అనే వాదన అనవసరం. ఒకరికి సత్యజిత్ రే నచ్చవచ్చు మరొకరికి మృణాళ్ సేన్ నచ్చవచ్చు. మరొకరికి రిత్విక్ ఘాటక్ నచ్చవచ్చు. తప్పేముంది. అభిరుచులు ఆమూర్తమైనవి. అవి ఏర్పడ్డానికి అనేక కారణాలున్నయి.

సమస్యల్లా, వ్యక్తిగత అభిరుచులతో కవిత్వాన్ని అంచనా వేయలేము – వేస్తే అది అభిప్రాయమే అవుతుంది సాహిత్య విమర్శ కాదు. ఈ అభిరుచులనే గీటురాళ్ళుగా పెట్టుకుని ఇట్లా ఉంటేనే కవిత్వం, లేక పోతే కంగాళీ అంటే అది అహంకారమూ, అన్యాయమూ కాదూ? ఇది కనీసం రూపవాద (formalistic) సాహిత్య విమర్శ కూడా కాదే! రూపవాద విమర్శలో విమర్శకులు రూపానికున్న విస్తృతిని పరిగణనలోకి తీసుకుంటారు. ఒక writing ని సాహిత్యం, కవిత్వం చేసే సాహిత్య (కవిత్వ) పరికరాలని (literary devices) గుర్తిస్తారు. వాటి ఆధారంగా సాహిత్య విమర్శ చేస్తారు. ఆ పరికరం metaphor కావచ్చు, metonymy కావచ్చు, allusion కావచ్చు, conceit కావచ్చు. ‘Direct speech with target’ కావచ్చు, self parody కావచ్చు. పద్యం అవసరమైన చోట పొడుగ్గా ఉండొచ్చు, లయ ఉండొచ్చు ఉండక పోవచ్చు – ఒక theme repeat కావచ్చు – ఒక పదచిత్రం haunt చేయొచ్చు - వగైరా వగైరా చెబుతూ రూపమే ప్రదానంగా తమ విమర్శ కొనసాగిస్తారు. కవిత్వం లో భాషను (poetry is the highest form of language కదా!) భాషను ప్రయోగించిన పద్దతిని, మెళకువలను ఇట్లా వ్యక్తిగత ఇష్టాయిష్టాలకు అతీతంగా నిష్పాక్షికంగా విమర్శ చేస్తారు. సాహిత్య పరికరాల ద్వారా సాహిత్యాన్ని అంచనా వేసి విమర్శ చేసి భాష గురించీ, కవిత్వం గురించి విలువైన విషయాలను రూపవాద విమర్శ మనకందించింది. అందుకే తనకు మయకోవ్స్కీ వస్తువు ఇష్టం లేక పోయినా ఆయన కవిత్వం మీద అద్బుతమైన విమర్శ చేస్తాడు రోమన్ యాకబ్సన్ . అయితే రెండు ముఖ్యమైన విషయాలు .

ప్రాథమికంగా విమర్శ చేసేవారికి నిజాయితీ ఉండాలి, రెండు విమర్శ సూత్రాలు, పద్దతులు తెలిసి ఉండాలి. అట్లా కాకుండా ఊరికే కటువైన అభిప్రాయలు, అవీ prejudices తో కూడుకున్న అభిప్రాయాలు మాత్రమే చెబితే వాటి వల్ల అప్రజాస్వామిక ధోరణులు బలపడి, వైమనస్యాలు విద్వేషాలు పెరిగడం తప్ప పెద్ద సాహిత్య ప్రయోజనముండదు.

ఇంతకీ అఫ్సర్ కవిత్వంలో కొన్ని పదాలు పదే పదే వాడాడని, కొన్ని పదచిత్రాలను repeat చేసాడని, లయ లేదని, కవికి Diction లేదని ఇట్లా ఆయన కవిత్వం మీద అభిప్రాయాలు చెప్పే ముందు వాటికి ప్రామాణిక సూత్రాలేవయినా ఉన్నయా? ఎంత మంది కవులు (మనం గొప్ప కవులు అనిపించుకున్న వారు) ఈ పని చేయలేదు. కవికి ఒక theme ఉండదా? అట్లా ఉండడం తప్పా? ఉదాహరణకు మొత్తం ఇస్మాయిల్ కవిత్వం లోనో లేక అజంతా కవిత్వం లోనో లేక తిలక్ కవిత్వం లోనో ఎన్నో పదాలు, పద చిత్రాలు, ఊహలు repeat కాకుండా ఉన్నయా? ఇస్మాయిల్ కు చెట్టు కవి అని, అజంతా కు స్వప్న కవి అని పేరొచ్చినంత మాత్రాన వారు గొప్ప కవులు కాకుండా పొయ్యారా? కాబట్టి కేవలం పదాల, పద చిత్రాల repetition (అదీ సందర్భాన్ని వదిలేసి – out of context) అభాండం వేసి ఒక కవిని తీసిపారెయ్యడం కనీస సాహిత్య విమర్శ మూలసూత్రాలు తెలిసిన ఎవ్వరి కైనా సమంజసం కాదు.

ఇంతకీ అఫ్సర్ తన ఊరి చివర లో ఏమి చెప్తున్నాడు? ఆయన వస్తువేమిటి, ఆయన ఏ పరాయీకరణ (alienation) గురించి మాట్లాడుతున్నాడు? ఏ nostalgia గురించి రాస్తున్నాడు? తాను పుట్టిన గడ్డకు వేల మైళ్ళ దూరంలో ఉంటూ ఏది పలవరిస్తున్నాడు? ఆయన కవితా వస్తువులేవి? ఆయన తాత్విక దృక్పథమేమిటి? ఏ కళ్ళతో తన చుట్టూ ఉన్న సమాజాన్ని చూస్తున్నాడు, తనలోపలి ఊరునూ ఊరి చివరనూ పాడుతున్నాడు? ఆయన వేదనంతా ఏమిటి? ఇవేవీ పట్టవా ఆయన కవిత్వాన్ని సమీక్ష చేసేవాళ్ళకు? ఇదంతా వదిలేసి, కొన్ని prejudiced అభిప్రాయాలతో కొన్ని అర్థరహిత అసంపూర్ణ నియమాలతో అఫ్సర్ ది అసలు కవిత్వమే కాదని కొట్టి పారెయ్యడం ఏ మాత్రం సమంజసం? ఏ మాత్రం ప్రజాస్వామికం? అఫ్సర్ కవిత్వం మీద విమర్శ (పోనీ అభిప్రాయమైనా సరే) అఫ్సర్ పట్ల అభిమానమో, దురభిమానమో, ద్వేషమో కొలమానంగా చేసే పని కాదు కదా? నిష్పాక్షికంగా ఉండటం ప్రజాస్వామికం కాదా? ఆరోగ్యకరం కాదా? అసలు అఫ్సర్ కవిత్వాన్ని అంచనా వేయడానికి అఫ్సర్ తాత్విక దృక్పథాన్ని, ఆయన వస్తువునూ పూర్తిగా ఎందుకు విస్మరించినట్టో? కేవలం రూపం మీద ఆధారపడి చేసే సాహిత్య విమర్శకు కూదా కాలం చెల్లిపోయిందే ? (అట్లా అని భూషణ్ చేసింది రూపవాద విమర్శ కూడా కాదు). ముందే ఏర్పర్చుకున్న కరడు కట్టిన అభిప్రాయాలతో, కించిత్తు అహంకారంతో, కించిత్తు చీత్కారంతో భూషణ్ చేసిన వ్యాఖ్యలు సాహిత్య అభిప్రాయాలుగా కూడా నిలవడం లేదు అని వేరే చెప్పాలా!
-తిరునగరి సత్యనారాయణ