అక్షరం

 

1

అర్థరాత్రి మెలకువొస్తుంది. వున్నట్టుండి లేస్తావు. మూత్రం వస్తున్నట్టుగా శరీరంలో వొక అసౌకర్యమైన చలనం. అటు తిరిగి పడుకొని వున్న శాంతికి నిద్రాభంగం కాకూడదన్న ఇంగితం కూడా లేకుండా పెద్ద చప్పుడు చేసుకుంటూ,  బాత్ రూమ్ కి వెళ్తావ్. పజామా కిందికి లాగి, కొంచెం సేపు ప్రయత్నిస్తావ్. కొన్ని చుక్కలు పజామా మీద పడుతూ వుంటాయి చివర్లో- అది నీకు అసహ్యం. అంత అపరిశుభ్రంగా ఎప్పుడూ లేవు నువ్వు. మరి ఇప్పుడు?! శరీరం అదుపులో లేదు. ఆరోగ్యం గాడి తప్పింది. అన్నిటికీ నెపం కాసేపు ఫిలడెల్ఫియా దిక్కుమాలిన బతుకు మీదకి తోసేస్తావ్ కదా!

వొక పట్టాన నిద్రపట్టదు. నెమ్మదిగా వెనక్కి వచ్చి, లివింగ్ రూమ్ లోకి వెళ్తావ్. కిటికీ తెరచి, వీధిలోకి చూస్తావ్.  అదేమీ నీ వూళ్ళో వీధి కాదు కదా, రహదారి అంతా ప్రశాంతత  పొంగి ప్రవహించడానికి- ఆ వీధిలో నీ కుటుంబానికి ఎంత గౌరవం! దిక్కుమాలిన ఈ దేశంలో ఈ నగరంలో శాంతి పనిచేసే ఆఫీసుకి  దగ్గిరగా వుండాలనుకొని, సిటీలోనే ఈ బ్లాక్ లోకి వచ్చిపడ్డావ్. మొదటే ఈ చుట్టుపక్కల ఏదీ నీకు నచ్చలేదు. ఇద్దరు పిల్లలు- సిరికీ, శౌరికీ- ఈ రెండేళ్లలో హైస్కూల్ అయిపోతే రేపు యూనివర్సిటీకి కూతవేటు దూరంలో వుంటారన్నది తప్పితే. నీ వుద్యోగం విషయానికి వస్తే న్యూ జెర్సీ, డెలవేర్ నగరాలకు షటిల్ తప్పదు. నిలకడ లేదు. అన్ని విధాలా శాంతి వుద్యోగమే స్థిరం. కుటుంబం కోసం కొన్ని త్యాగాలు తప్పవ్.  ప్రశాంతమైన సబర్బ్  జీవితాన్ని వదులుకోవడం అందులో వొకటి. సబర్బ్ లో వుంటే మనవాళ్ళ మధ్య బతుకుతున్న ఫీలింగ్. ఇక్కడ.....ఈ నగరం మధ్యలో?! “వచ్చేయ్ వచ్చేయ్..దూరమైనా పర్లేదు. శాంతి డ్రైవింగ్ నేర్చుకుంటుందిలే!” అని సబర్బ్ దోస్తుల వొత్తిడి. “నేను డ్రైవింగ్ చేస్తా” అని శాంతి భరోసా ఇచ్చినా, నీకు భయం.

అన్నీ భయాలే. అన్నిటికంటే పెద్ద భయం నువ్వు ఎవరికీ తెలీకపోవడం. ఇన్ని నల్లముఖాల మధ్య వొక  గోధుమ రంగు  నీడ నువ్వు. శాంతికి ఇలాంటి భయాలు ఎందుకు లేవు? వర్క్ లో బ్లాక్స్, లాటిన్ అమెరికన్స్, మిడిల్ ఈస్ట్ వాళ్లమధ్య తనకి  అంత సఖ్యం ఎలా సాధ్యం?! ఏమో?!

కొంచెం అలసటగా అనిపించి, కంటి మీద రెప్పలు బరువనిపించి, కిచెన్ లోకి వెళ్లావ్. గ్లాసులోకి మంచి నీళ్ళు వొంపుకొని, పైకి ఎత్తబోతే, పాటియో మొక్కల మధ్య ఏదో చప్పుడు. అప్పుడు చూశావ్ ఆ  రకూన్ ముండని! ఉడతలు తెలుసు, పందికొక్కులు తెలుసు. ముళ్ళ పందులూ తెలుసు. వాటన్నీటి లక్షణాలూ పంచుకొని పుట్టినట్టు ఈ రకూన్. దీన్ని చూస్తే లోపలేదో భయం నీకు. దాని చూపులో భయంపుట్టించే తీవ్రత. చేత్తో వారించబోయావ్. నీకూ పాటియోకి మధ్య అద్దాల తలుపు వుందని ఆ క్షణంలో నీకు గుర్తుండదు. పాటియో మీద రాలిన కొద్దిపాటి మంచు తెల్లదనంలో దాని వొంటి నలుపు, దాని కంటిలోని ఎకసెక్కం నీకు గుచ్చుకున్నాయి.  అద్దం తలుపు మీద గట్టిగా కొట్టావ్. దానికే భయమూ లేదు. కాసేపు తన పని తాను చేసుకొని, అది కిందికి దిగి వెళ్లిపోయింది. ఎక్కడికి వెళ్లింది? కింది మెట్లు దిగి, బేస్మెంట్ లోకి వెళ్లలేదు కదా?!

అసలే నిద్ర పట్టదు. దానికితోడు ఈ రకూన్. అర్థరాత్రి రెండున్నర తర్వాత  మెలకువ ఈమధ్య నీకు  కొత్తేమీ కాదు.  కచ్చితంగా ఆరునెల్ల కింద ఆ సమయంలోనే ఫోన్ మోగింది.ఇంటి నుంచి!  దూర ప్రయాణాల బాధా, చివరిరోజుల్లో తల్లికి దగ్గిరగా లేవన్న గిల్టీ రెండూ బరువై, నువ్వు ఆదరా బాదరా హైదరాబాద్ లో దిగావు. అట్లా అర్థరాత్రి వొంటి గంటకీ, రెండు గంటలకీ మధ్య మెలకువ రావడం ఆ తర్వాత రోజూ మామూలు అయిపోయింది. అది వొట్టి మెలకువే అయితే బాగుండేది. దాని చుట్టూరా అమ్మ చివరి ముఖం. చివరి నవ్వూ. తన వైపే చూస్తూ ఏదో చెప్తున్నట్టుగా చెప్తూ చెప్తూ కిందకి వాలిపోయిన ఆ రెండు కళ్ళూ. “ఎంత బతుకురా  ఇది?! ఆ కొంత బతుక్కి అంత దూరం వెళ్లాలా?” అన్న అమ్మ మాట ఇప్పుడు ఈ అర్థరాత్రి వొంటిగంటా- రెండుగంటల మధ్య గంట కొట్టినట్టు వినిపిస్తూ వుంటుంది.

పావు భాగం మాత్రమే తెరిచిన కిటికీ ముందు నిలబడి, కిందికి చూపు వాల్చి, వీధిలోకి చూస్తున్నావ్. వెన్నెల లాగా వీధిదీపం ప్రశాంతంగా రోడ్డుని కప్పేస్తోంది. అంత ప్రశాంతత ఆ అర్థరాత్రి సమయంలోనే వుంటుందేమో! ఎందుకో అట్లాంటి ప్రశాంతత కూడా నీకు నచ్చడం లేదు. వున్నట్టుండి అక్కడ తుపాకులు పేలుతున్నట్టూ, బ్లాక్ లోని జనమంతా మేలుకొని వీధుల్లోకి దెయ్యాల్లా నడుచుకుంటూ వస్తున్నట్టూ అనిపిస్తుంది. కాదూ- నిజంగానే కనిపిస్తుంది చాలా సార్లు. “ఈ అలగా జనం వున్న చోట వొక్క క్షణం ప్రశాంతత వుండదురా” అన్నావు మొన్నామధ్య తమ్ముడితో మాట్లాడుతూ.

ఈ శౌరి నేస్తాలంతా ఎక్కువ నల్లవాళ్లే. వాళ్ళ అలవాట్లే వీడికి కొన్ని- ఆ స్నేహాలేవో కాస్త తెల్లవాళ్లతో చేయచ్చుగా అని శాంతితో ఎన్నిసార్లు పోరు పెట్టావో! శౌరిలో కొత్తగా వచ్చిన పొగరుమోత్తనం ఆ నల్ల పశువుల వల్లనే అని నువ్వు ఖాయంగా అనుకుంటావ్.

కిటికీ ముందు నిలబడ్డావ్,  శౌరి ఎప్పుడొస్తాడా అని.  కిటికీ పూర్తిగా తెరవడం నీకు ఇష్టం లేదు. ఈ ఇంట్లో తెరిచిన కిటికీలు నిషిద్ధం అని నువ్వే ప్రకటించావు ఏడాది కిందట.

ఆ ఏడాది కింద –అంటే డిసెంబర్  ఇరవై. ఇంకా చీకటి  పడనే లేదు. ఆ రోజు వర్క్ లో ఆలశ్యమై, సాయంత్రం ఆలస్యంగా  వాక్ కి వెళ్లావ్. గంట తరవాత ఇంటికొచ్చావో లేదో మొబైల్ ఫోన్ మీద ఫ్లాష్ న్యూస్. నడి రోడ్డు మీద వొక టీనేజర్ ని ఎవరో కాల్చి చంపేశారు. ఆ టీనేజర్ నల్లవాడు. అతని శవం మాత్రమే ఆ రోడ్డు మీద వుంది. కాల్చి చంపిన వాళ్ళు ఎవరో తెలీదు. తను భోజనం కోసం కూర్చోబోతుండగా, ఫోన్ లో వరసగా హెచ్చరికలు.  ఆ ఏరియా అంతా పోలీసులు. పెడబొబ్బలు. ఈ నల్లవాళ్లు-- చంపడమో, చావడమో అంతే. వీళ్ళ బతుకులో ఇంకోటి లేదు. ఆ క్షణంలో ఒక్కటే ఆలోచన. నిజానికి నువ్వు ఆ రోడ్డు మీదికి వాక్ కి వెళ్లవు. ఆ రోజు వెళ్లావు. ఆ సంఘటన జరిగినప్పుడు నువ్వు వాక్ లో వుండి వుంటే....! ఆలోచనలు బ్లాంక్ అయిపోయాయ్. కానీ, ఆ రోజు అప్పటికప్పుడు భోజనం ఆపేసి, గబగబా కిటికీ తలుపులన్నీ పూర్తిగా మూసేశావ్. తలుపులకి లాక్ సరిగా పడిందో లేదో అని ఇంకో రెండుమూడు సార్లు చెక్ చేసుకున్నావ్.

శాంతి వైపూ, సిరి వైపు చూస్తూ “ పొరపాట్న కూడా మళ్ళీ కిటికీలు తెరవద్దు. బయటికి వెళ్ళేటప్పుడు లాక్ మూడు నాలుగు సార్లు చెక్ చేసుకొని వెళ్ళండి.” అని గట్టిగా అరిచావ్. “ఏమిటీ...శౌరి ఇంకా రాలేదా?!”  అన్నావు కోపం ఆపుకోలేక. వాడి మీద సందర్భం వెతుక్కొని మరీ ఈ మధ్య నీ అరుపులూ కేకలూ ఎక్కువైపోతున్నాయని శాంతి గొడవ. ఆ వొక్కడూ సిరిలాగా అమ్మాయి అయివుంటే బాగుణ్ణు అని చాలా సార్లు అనుకున్నావ్. ఇప్పుడు నువ్వు గట్టిగా అరవడం వెనక కూడా నల్లవాళ్ళ స్నేహంలో వాడేదో అయిపోతున్నాడన్న ఆక్రోశముంది.

ఆ రోజు తరవాత ఆ ఇంటికి కిటికీలు వున్నాయన్న సంగతి అందరూ మరచిపోయారు. కానీ, మరుసటి రోజు ఆ హత్య అయిన నల్ల టీనేజర్ ఫోటో టీవీ వార్తల్లో కనీసం పదిసార్లు చూపించారు. అదిగో- అప్పుడు గుర్తొచ్చాడు వాడు. పదహారేళ్ళ   జాక్సన్. అంటే, నీ కొడుకు శౌరి తో స్కూలుకి వెళ్తున్నవాడు. శౌరి అతన్ని వొకటిరెండు సార్లు  ఇంటికి కూడా తీసుకువచ్చాడు. ఆ రోజు నువ్వు అగ్గిమీద గుగ్గిలం అయ్యావ్. నీ వైఖరికి విసుక్కొని, ఆ రోజు కోపంగా బయటికివెళ్లిపోయాడు శౌరి. ఆ రాత్రి వాడు ఇంటికి వచ్చేదాకా నీకు నిద్రలేదు. శాంతిని నిద్రపోనివ్వలేదు. సిరిని గుచ్చిగుచ్చి అడుగుతూనే వున్నావ్. “ఎక్కడ తగలడ్డాడో చూడవే!” అని పదిసార్లు గదమాయించావ్. సిరికి మాత్రం  ఏం తెలుసు?! నీలాంటిదే ఇంకో ప్రపంచంలో సిరి బతుకుతూ వుంటుంది. తనలాంటిదే ఇంకో ప్రపంచంలో శౌరి. తెగి ముక్కలయిపోతూన్న ఈ అన్ని ప్రపంచాల మధ్య దారంలాగా నలిగిపోతూ  శాంతి.

ఆ రాత్రి లివింగ్ రూమ్ సోఫాలో కూర్చొని, దిక్కుమాలిన తెలుగు ఛానెల్స్ చూస్తూ, వాటిని తిట్టుకుంటూ, ఇంకెవరినో తిట్టుకుంటూ...గడిపావ్,  మాటిమాటికీ కిటికీ బ్లైండ్స్ పైకి జరుపుతూ, రోడ్డు మీదికి చూస్తూ- అట్లా గడిపే రోజులు లెక్కపెట్టుకోవడం ఇప్పుడు కష్టమే అయిపోయింది. వారంలో నాలుగు రోజులు శౌరి ముఖమే కనిపించడం లేదు.

2

ఈ రాత్రి కూడా అంతే. శౌరి గదిలోకి వెళ్ళి చూస్తే, వాడు లేడు. పక్క గదిలోకి వెళ్ళిచూశావు.  సిరి అప్పుడే పడుకున్నట్టుగా వుంది. నిశ్శబ్దంగా కిందికి దిగివచ్చి, తక్కువ వాల్యూమ్ లో టీవీ పెట్టుకున్నావ్. నెట్ ఫ్లిక్స్ లో బ్లాక్ మంత్ అని చెప్పి, స్పెషల్స్. ఇక్కడా ఇదేనా? అని విసుక్కున్నావ్. టీవీ ఆఫ్ చేసి, మళ్ళీ ఆలోచనల్లోకి జారుకున్నావ్. శౌరి వస్తే బాగుణ్ణు. మళ్ళీ జాక్సన్ ముఖం కళ్ళల్లో కనిపించింది. సాయంత్రం అందరూ నడుస్తున్న రోడ్డు మీదనే కూలిపోయిన జాక్సన్ భారీ శరీరం. దాని చుట్టూరా ఆవరించుకున్న నెత్తుటి మడుగు. జాక్సన్ ని తలచుకుంటే ఆ దృశ్యం వొక్కటే కాదు. హై స్కూల్లో వున్నప్పుడు నువ్వు అప్పుడే వర్క్ నుంచి వచ్చావ్. లివింగ్ రూమ్ సోఫాలో జాక్సన్ కూర్చొని వున్నాడు. శౌరి వాడి రూమ్ లోకి దేని కోసమో వెళ్ళినట్టున్నాడు.

ఇంట్లోకి రాగానే ఆ నల్ల బండరాయిని  మొదటిసారి చూసినప్పుడు నీ కనుబొమలు అదోరకంగా ముడిపడ్డాయి.  లోపలికి అడుగుపెట్టగానే “హలో సర్ !” అని చిన్ననవ్వుతో పలకరించాడు జాక్సన్.

“హాయ్” అని అన్యమనస్కంగా అని, నువ్వు కిచెన్ లోకి నడిచావ్. కొంచెం మంచినీళ్లు తాగి, పైకి నీ గదిలోకి వెళ్లిపోయావ్. ఆ రోజు రాత్రి శాంతిని వంద ప్రశ్నలతో నువ్వు వేధించావు. “ఇంట్లోకి అడుగు పెట్టగానే ఈ నల్లబండ ఏమిటే!? ఛ ..శౌరిగాడికి ఎట్లా చెప్పాలీ?!” అని-

“నేనేమీ చెప్పను. ఈ నల్ల పిల్లాడు కొంచెం నయం. మిగిలిన వాళ్లయితే- నేరుగా ఫ్రిజ్ దగ్గిరకి వెళ్ళిపోయి అదీ ఇదీ వెతుకుతూ వుంటారు. వీడు వచ్చిన వాడు వచ్చినట్టే కూర్చుంటాడు.”

“అదేమీ కాదు, వాడికి వొళ్ళు కదలడం కష్టం. నల్లబండ. వాడి బాడీ లాంగ్వేజే అస్సల నచ్చదు నాకు!”

“అట్లా మాటాడచ్చా!?శౌరిలాంటి వాడే కదా వీడు కూడా!”

“ఇంకా నయం!” అని విసురుగా నువ్వు మెట్లెక్కి, నీ గదిలోకి వెళ్లిపోయావ్,  ఆ “నల్ల బండ” ఇల్లు వదిలే దాకా కిందికి దిగనని వొట్టు వేసుకున్నట్టు-

ఆ నల్లబండ చుట్టూరా ఆలోచనలు కుమ్మక్కయి పోతాయి. మీ వూళ్ళో నువ్వు మంచి ఇంగ్లీషు కాన్వెంట్ స్కూల్లో చదువుకున్నావ్. తరవాత బుద్ధిగా ఎంట్రన్సులవీ రాసుకొని, ర్యాంకులు సంపాయించుకొని, కంప్యూటర్ కోర్సులవీ  వంట బట్టించుకొని, ఇంత దూరం వచ్చావ్. అట్లా అనుకున్నప్పుడల్లా మీ వూళ్ళో నీతోపాటు కాలేజీకి వచ్చి, ఏదో సమాజాన్ని ఉద్ధరించేద్దామనుకొని, తమని తాము కూడా ఉద్ధరించుకోలేని వాళ్ళంతా గుర్తొస్తారు. ప్రభుత్వాలు ఎన్ని రిజర్వేషన్లు ఇచ్చి, యెంత చేస్తే మాత్రం—లోపల అసలు చదువులమ్మ  కొలువైలేకపోతే, ఏం లాభం!?! ఏమన్నా అంటే, బిగ్గరగా కేకలేసుకుంటూ తిరగడం- పేరు చివర కులనామాలు పెట్టుకొని వూరేగడం! ఇక్కడ కూడా అదే చరిత్ర కదా అనుకుంటావ్.

ఇవాళ మళ్ళీ నిద్రపట్టక కిందికి దిగివచ్చావ్. టీవీ ఆన్ చేయబోతే, కిచెన్ లో నేల మీద ఏదో కదిలిన చప్పుడు.  పాటియో వైపు పరీక్షగా చూశావ్. నాలుగైదు కూరగాయల మొక్కల మధ్య అంత చీకట్లో కూడా రకూన్ స్పష్టంగా కనిపిస్తోంది. దాని తెలుపూ నలుపూ చారల వొళ్ళు- అందులోనూ నీకు నలుపే  కొట్టొచ్చినట్టు కనిపిస్తుంది. వొక సారి పొద్దున్నే నువ్వు కాఫీ కలుపుకుంటూ వుంటే, పాటియో ఇనప తీగల కంచె మీద అది నింపాదిగా నిలబడి, నిన్నే తేరిపార చూస్తూ వుంది. నువ్వు గమనిస్తున్నావని తెలిసిందేమో, అది దాని నల్లనల్లని కళ్ళలోంచి చికిలించి చూసింది. ఆ చూపు ఆ క్షణంలో ఆ నల్లబండ జాక్సన్ గాడి చూపులా అనిపించింది. అసహ్యంగా వుంది. జుగుప్సగా వుంది. దాన్ని భరించడం కష్టంగా వుంది నీకు.

ఎక్కడ పడితే అక్కడ నల్లవాళ్లు, ఈ రకూన్ ముండలు! కొన్నిసార్లు బేస్మెంట్ లో కూడా ఈ రకూన్ ముండలు తిష్ట వేస్తూ వుంటాయని ఇరుగూ పొరుగూ అంటారు. వెంటనే కింద మొక్కలు తీసేయించావు. అయినా సరే, పాటియోలో కాస్త అలికిడి అయినా రకూన్ వచ్చినట్టే అనిపిస్తుంది. ఇవాళ ఎందుకో భయమేసింది. వెంటనే పైకి వెళ్ళి, శాంతిని నిద్రలేపావ్.

శాంతి గభాల్న  లేచి, కిందకి వచ్చింది. ముందు తలుపు దగ్గిరా, పాటియోలో లైటు వేసింది. ఆ వెలుగులో కిటికీ రెక్క కొంచెం పైకి ఎత్తి, చూసింది. శాంతికి ఏమీ కనిపించలేదు. పైగా, ఇంటిముందే స్ట్రీట్ లాంప్ వుంది కాబట్టి, బయట కొంచెం మంచు పొడిపొడిగా రాలడం తప్ప ఇంకేమీ కనిపించడం లేదు. కిచెన్ లోకి వచ్చి, బయటి లైట్ వేసి, పరీక్షగా చూసింది. అక్కడా ఏమీ లేదు.

“అసలేమీ లేదు. మీరు పైకివచ్చి పడుకోండి!” అని విసుక్కుంటూ వెళ్లిపోయింది. కాసేపట్లో బయట చప్పుళ్ళు వినిపిస్తాయని చెవులు రిక్కించి, లివింగ్ రూమ్ లోనే కూర్చున్నావ్.

3

ఇంకో రాత్రి. కొంచెం త్వరగా పడుకుందామని బెడ్ రూమ్ లోకి వెళ్తే, శాంతి ఏదో పుస్తకం చదువుకుంటోంది. నిన్ను చూడగానే, టేబుల్ లైట్ ఆఫ్ చేసింది, ఇక పడుకుందాం అన్నట్టు-

కచ్చితంగా అప్పుడే గుర్తొచ్చింది, రాత్రి పదకొండు అయింది. శౌరి ఇంకా ఇంటికి రాలేదు. ఏ నల్లవెధవతో ఎక్కడ తిరుగుతున్నాడో! నెమ్మదిగా లేచి, వాడి బెడ్ రూమ్ లోకి వెళ్లావ్. పుస్తకాలు, బట్టలూ, షూస్ అన్నీ ఎక్కడపడితే అక్కడ! “అసలు షూస్ బెడ్ రూమ్ లోకి ఎందుకు వస్తాయి రా!” అని ఎన్నిసార్లు గద్దించావో లెక్కలేదు. “నువ్వసలు నా బెడ్ రూమ్ లోకి ఎందుకు వచ్చావ్!?” అని కౌంటర్ వేశాడు వాడు. అట్లా ఎదురు ప్రశ్నలు వేస్తూనే వుంటాడు. అది నీకు అసలు నచ్చదు. నీ తండ్రినే కాదు, నీ పెద్దన్నని కూడా వొక్క ఎదురు మాట అనలేదు నువ్వు.

“ఈ నల్ల స్నేహాల వల్లనే వీడు  ఇంత ధిక్కారంగా తయారయ్యాడు!” అంటావు శాంతితో. చాలా సార్లు విని వూరుకుంటుంది శాంతి. చెప్పి లాభం లేదని తీర్మానించుకొని వుంటుంది. శాంతికి చాలా విషయాలు పట్టవ్. అదేదో అంటారు కదా, లిబరల్!  సిరి ఏమనుకుంటుందో తెలీదు కానీ, శౌరి స్పష్టంగానే అంటాడు “నీకు భయాలు ఎక్కువవుతున్నాయ్, నాన్నా!” అని-

ఏం తెలుసు వాడికి?! ఎన్ని కష్టాలు గట్టెక్కి వస్తే ఈ అమెరికా జీవితం దక్కిందో! వాడికివన్నీ వడ్డించిన విస్తరి కదా! అన్నీ వడ్డించినా, సరిగా తినడం చాతకాని తరం ఇది.

“పిల్లాడి మీద మీరు అనవసరంగా కోపం పెంచుకుంటున్నారు. అదొక దశ. కొన్నాళ్లు అట్లా వుంటారు. మనమంతా ఆ దశ నించే వచ్చాం!” అంటుంది శాంతి.

“అన్నీటికీ అదే మంత్రం చదువుతావ్ నువ్వు! మనం జాగ్రత్త పడకపోతే, ఆ రకూన్ ముండ తోటని నాశనం చేసినట్టు, వాడూ కుటుంబాన్ని ముంచేస్తాడు! పైగా, వొక్కడే కొడుకు!” అంటావు నువ్వు. ఇది చాలా పెద్ద మాట. నీకు ఎట్లా సర్దిచెప్పాలో తెలీక, పైకి వెళ్ళిపోయి, టీవీ చూసుకుంటూ వుండిపోతుంది శాంతి. మళ్ళీ నువ్వూ నీ లివింగ్ రూమూ! శౌరి ఎప్పుడు వస్తాడా అని ఎదురుచూపు. వాడు రాడు గాని, ఠంచన్ గా వచ్చి, పాటియోని కలియ తిరుగుతూ వుంది రకూన్.

4

నువ్వు తెలుగు టీవీ కోసం తెగవెతుక్కుంటూ వున్నావ్.  ముందు తలుపు తెరచుకుంది. శౌరి వచ్చాడు.

“ఇంకా పడుకోలేదా, నానా!?”

ఈ మధ్య నీకు సరిగా నిద్ర పట్టడం లేదని వాడికీ తెలుసు. అయినా అడుగుతాడు. నీ సమాధానం వాడికి అక్కర్లేదు. నిజానికి ఎవరికీ నీ ప్రశ్నలూ, సమాధానాలు అక్కర్లేదు.

వాడు షూ విప్పకుండానే మెట్లు ఎక్కుతున్నాడు తన గదిలోకి వెళ్లడానికి-

“కనీసం షూ కింద పడేసి వెళ్లరా!” అన్నావు  నువ్వు వాడివైపు చూడకుండానే, టీవీలో తెలుగు ఛానెల్స్ వెతుక్కుంటూ. ఈ వేళలో అదొక్కటే నీకు రిలీఫ్. చెత్తో చెదారమో కనీసం తెలుగు ముఖాలు కనిపిస్తాయి ఆ  స్క్రీన్ మీద అయినా-

ఇంతలో నువ్వు వూహించనిదేదో జరిగిపోయింది. పక్కకి తిరిగి చూస్తే, సోఫాలో కూలబడి, షూస్ విప్పుకుంటున్నాడు శౌరి. టీవీలో వెతికి వెతికీ అలసిపోయి, రిమోట్ పక్కన పడేశావ్. అదిగో అప్పుడు అన్నాడు శౌరి. “ఎందుకు నానా, ఆ ట్రాష్ చూస్తావ్ టీవీలో! హ్యాపీగా పడుకో!”

“హ్యాపీ—ఎక్కడి హ్యాపీ?!” అనబోయావ్. వాడితో ఏమీ అనకూడదని నీకు గుర్తొస్తుంది. ఏమన్నా అరగంట పైనే ఆర్గుమెంట్ వుంటుంది.

అప్పుడే శాంతీ, సిరి కిందికి దిగివచ్చారు. “ఏమ్మా! డిన్నర్ ఇవ్వనా?” అంది శాంతి.

వద్దని తలూపాడు శౌరి. ఎక్కడో బీఫో, పోర్కో లాగించేసి వుంటాడు ఈ పాటికి అని లోపల్లోపలే అనుకున్నావ్. సిరి డిన్నర్ టేబుల్ మీద కూర్చొని లాప్ టాప్ తీసింది. శాంతి దాని ఎదురుగా కూర్చొని, ఈ చలికాలం సెలవులకి ఏం చేద్దామా అని కబుర్లలో పడింది.

అప్పుడే నీకు పాటియో అద్దం లోంచి మళ్ళీ రకూన్ కనిపించింది. వొక మొక్క మీంచి గభాల్న దూకి,  పాటియో టేబుల్ మీద కూర్చొని, కిచెన్ లోకి తొంగి చూస్తూ వున్నట్టుంది. గబుక్కున లేచి, “ఒరే, కాస్త కిచెన్ వైపు పద!” అన్నావ్ శౌరి వైపు చూస్తూ.

శౌరి లేచి తనతో పాటు కిచెన్ వైపు వచ్చాడు.  శాంతి, సిరి కూడా వాళ్ళిద్దరి వెనకే నడిచారు. అంతమందిని చూసి కూడా అసలేమాత్రం చెక్కుచెదరకుండా నిర్భయంగా నిల్చునే వుంది రకూన్. వీటికి ధైర్యం ఎక్కువట. మనిషిని కూడా పీక్కు తినేసే దాని చూపు అంతమందిలోనూ నిన్ను వణికించింది.

“ఆ పాటియో టేబుల్ మీద చూడు- రకూన్!”

“ఎక్కడ?!”

“సరిగా చూడరా!”

“ఎక్కడ నాన్నా?! అక్కడ టేబుల్ మీద ప్లాంటర్. దాని పక్కన మొక్క నీడ తప్ప నాకేమీ కనిపించడం లేదు!”

నీ శరీరంలో సన్నటి వణుకు వాడికి కనిపిస్తూనే వుండాలి. అయినా, వాడికి ఆ రకూన్ ముండ కనిపించడం లేదంటాడు వాడు. ఆ విషయం అర్థమైనట్టుగా వాడే అన్నాడు మళ్ళీ.

“నీ భయం కనిపిస్తోంది కానీ, రకూన్ ఏమీ  కనిపించడం లేదు, నానా!”

ఈసారి కళ్ళు గుచ్చి మరీ పాటియోలోకి చూశావ్. పాటియో టేబుల్ మీద ఎండిపోయిన ఆకుల మీద వెన్నెల మెరుస్తోంది. ప్లాంటర్ నీడతో సహా కనిపిస్తోంది. కానీ, నీకు ఆ ప్లాంటర్ పక్కగా రకూన్ కనిపిస్తోందిగా!

“మళ్ళీ చూడండి!” అని శాంతి, సిరి ముఖాల్లోకి చూశావ్. వాళ్ళ ముఖాల్లో ఏ భావమూ లేదు.

నువ్వు చూస్తూ వుండగానే, పాటియో అద్దం తలుపు పక్కకి జరిపి, బయటికి వెళ్లబోయాడు శౌరి. నువ్వు పెద్దగా కేకేశావ్.

“అరె, వద్దురా! అది పీక్కు తింటుంది!” ఆ కేకకి వులిక్కి పడ్డారు శాంతి, సిరి.

పెద్దగా నవ్వి, శౌరి అద్దం తలుపు పూర్తిగా జరిపి, పాటియో మీదకి వెళ్ళాడు. ఆ చలిలోనే అటూ ఇటూ తిరిగాడు. మొబైల్లోంచి ఫ్లాష్ తీసి, ప్రతి మొక్కా  చూపించాడు.

“ఎక్కడ, నానా?! నువ్వూ వచ్చి చూడు!”

“నాకు కనిపిస్తోంది రా!”

“లేదు, నానా!” అని ఇంకోసారి ఫ్లాష్ చూపించి, ప్రతి మొక్కనీ తాకుతూ చూపించాడు. అంత చలిలో కూడా అక్కడ మేరిగోల్డ్ పువ్వు నవ్వుతోంది మెరుస్తూ.

ఇంకో మూణ్ణాలుగు నిమిషాలు శౌరి అక్కడే నిలబడ్డాడు. బయటికి వెళ్లడానికి నీ కళ్ళు వొప్పుకోవడం లేదు.

ఇంతకీ రకూన్ వుందా లేదా?! అన్న ప్రశ్న నీ మెదడు లోపల గింగిరాలు తిరుగుతోంది.

*

చిత్రం: చారి 

సైదా, ఇలా కాదు మన మిలన్!

రిచార్డ్ ఈటన్ తో ఒక సంభాషణ

ఆ మైదానంలోకి వెళ్లిపోండి. వెనక్కి తిరిగి చూడకండి….

తెలంగాణ సాహిత్య చరిత్రలో ఒక ‘అపరిచితుడు’

వంశీ నుంచి వంశీకి…..

తన మార్గం సుహానా సఫర్ !

మళ్ళీ ఇల్లు మారుతున్నాం. ఇట్లా ఇల్లు మారినప్పుడల్లా పాత కాయితాల్లోంచి కొన్ని అద్భుతాలు మెరుస్తాయి, నిన్నటి జ్నాపకాల తళతళతో- అట్లా అబ్బూరి ఛాయాదేవి గారు కల్పనకి రాసిన వొక వుత్తరం కనిపించింది. ఛాయాదేవి గారి కుదురైన చేరాత చూస్తూ కాసేపు ముచ్చటపడి, పుస్తకాలు సర్దుకోవడం అయిపోయాక ఇవాళ సాయంత్రం తీరిగ్గా ప్రశాంతంగా చూద్దామని టేబుల్ మీద పెట్టుకున్నాను. సాయంత్రం కొంతమంది తెలుగు మిత్రులతో మా వూళ్ళోని షూకిల్ నదీతీరానికి నడక ప్లస్ డిన్నర్ కార్యక్రమం ముగించుకొని, తిరిగి వస్తున్నప్పుడు కొండవీటి సత్యవతి గారి ఫేస్ బుక్ మెసేజ్—ఛాయాదేవి గారు ఇక లేరని! ఇవాళ పొద్దున్న లేవగానే చూసిన/ తారసపడిన  కుదురైన అక్షరాల సమూహం వొక్కసారిగా చెరిగిపోయినట్టుగా అనిపించింది. యింటికి వచ్చాక ఛాయాదేవి గారి వుత్తరం చదువుతూ వుంటే, ఆ అక్షరాల వెనక ఆమె అందమైన ఆహ్లాదమైన వ్యక్తిత్వం కనిపిస్తూ వుంది.

ఛాయాదేవిగారితో ముఖాముఖీ పరిచయం ముప్పయ్యేళ్లు పైనే- పరోక్ష పరిచయం యింకో అయిదేళ్లు  వెనక్కి- అంటే, దరిదాపూ ఆమె పేరు నా ఆలోచనల్లోకి అడుగుపెట్టి ముప్ఫై అయిదేళ్లు.

1

డిగ్రీ చదివే రోజుల్లో కవిత్వం చదవడం అనే జ్వరం బాగా వేడెక్కినప్పుడు ఆశ్చర్యంగా చేతికందిన అందమైన పుస్తకాల్లో “కవిత” వొకటి. కవిత్వ పుస్తకాలు- ఆ మాటకొస్తే యే పుస్తకమైనా అయితే, 1/8 డెమ్మీ లేదూ, ¼ డెమ్మీ, లేదూ క్రౌన్ సైజులో మాత్రమే కనిపించే లెటర్ ప్రెస్ యుగం అది. ఆ మూడింటికీ భిన్నమైన సైజులో “కవిత”. అది మొదటి ఆశ్చర్యమైతే, రెండోది: అసలు కేవలం కవిత్వానికి మాత్రమే పరిమితమైన వొక ప్రత్యేక సంచికని చూడడం గొప్ప ఆనందం. దాన్ని ‘unsize’ అనేవాళ్లం. అన్నింటికంటే పెద్ద ఆశ్చర్యం: మహిళా ఎడిటర్ నిర్వహణ! అంటే, అబ్బూరి ఛాయాదేవి గారి సంపాదకత్వం.

ఏడాదికి మూడు సార్లు రావాల్సిన “కవిత” రెండు సంచికల దగ్గిరే ఆగిపోయిందని తరవాత విన్నాను. నా దగ్గిర వొకటి యెలానూ వుంది కాబట్టి, రెండోది కూడా దొరకపుచ్చుకోవాలని ఆ సమయంలో చాలా ప్రయత్నం చేశాను. నాకు తెలిసిన లైబ్రరీలన్నీ గాలించాను, ఖమ్మం నుంచి బెజవాడ టాగోర్ లైబ్రరీ దాకా- ఇక నాకు అందుబాటులో వున్న వ్యక్తిగత లైబ్రరీలు -వేగుంట మోహన ప్రసాద్, హీరాలాల్ మోరియా, నండూరి రామమోహన రావు గారు, టీయల్ కాంతారావు గారు  మొదలుకొని హైదరాబాద్ దాకా-

అప్పటికి నాకు ఛాయాదేవి గారు తెలీదు. పూర్తిగా కొత్త వ్యక్తులతో స్నేహహస్తం చాచే కలుపుగోలుతనం లేదు. కానీ, జీవితం అనేది దానికదే విచిత్రమైంది కాబట్టి- ఆరుద్రగారు హైదరాబాద్ వస్తూ, “నువ్వొస్తే మనం కొంతమందిని కలుద్దాం” అని ఆయనే నండూరిగారికి చెప్పి నాకు మూడు రోజుల సెలవు ఇప్పించారు. అవి నేను బెజవాడ ఆంధ్రజ్యోతిలో పనిచేస్తున్న రోజులు. కేంద్ర సాహిత్య అకాడెమీ కోసం ఆరుద్ర గారు 1975 తరవాతి కవిత్వాన్ని సంకలనం చేసే బాధ్యత తీసుకున్నారు. దానికి నన్ను సహాయకుడిగా పెట్టుకున్నారు. ఆరుద్ర గారు ఇటు బెజవాడ, అటు హైదరాబాద్ వచ్చినప్పుడల్లా ఆయనే నండూరి గారికి చెప్పి, “ అఫ్సర్ ని నేను కిడ్నాప్ చేస్తున్నా” అని తన వెంట తీసుకువెళ్తున్న రోజులవి. అట్లా హైదరాబాద్ లో మొట్టమొదటిసారి ఛాయాదేవి గారిని కలిశాను.

కలవగానే ఆమె అన్న మొదటి వాక్యం: “అఫ్సర్ కదా..ఆ పేరు నాకిష్టం. మా కాపురం మొదలు పెట్టిన మొదటి ఇంటి పేరు అఫ్సర్ మంజిల్!” అన్నారు చాలా సంతోష పడిపోయి- అది చిన్న సంతోషమే కావచ్చు కానీ, ఆ సంతోషం ఆమెని చాలా గతంలోకి లాక్కు వెళ్లింది. అప్పటి హైదరాబాద్, హిమాయత్ నగర్...అవన్నీ ఆమె నెమరేసుకుంటూ, మధ్యలో “కవిత” గురించి చెప్పడం మొదలు పెట్టారు. నాకు కావలసిన అసలైన సమాచారం దొరకడం మొదలు పెట్టింది.

“కవిత” మొదలైంది 1954లో- ఆధునికత అనే భావనకి వొక ఆకారమేదో యేర్పడుతున్న కాలం అది. ముఖ్యంగా హైదరాబాద్ కేంద్రంగా సాహిత్య వాతావరణంలో కొత్త మార్పు వస్తోంది. తెలుగు భాషకి సొంత అస్తిత్వం కావాలనే కాంక్షతో పాటు కాస్మోపోలిటన్ సంస్కృతి వల్ల హైదరాబాద్ hybrid సాహిత్య ప్రయోగాలకు అది తొలి దశ. వొక వైపు “కవిత” సంచికల మీద వివాదం మొదలయింది. ఆ కవిత్వంలోని ఆధునికత, ప్రయోగ ధోరణి మీద ప్రధాన స్రవంతి పత్రికలన్నీ కరవాలాలు దూస్తున్నాయి.  ఆ ప్రయోగంలో దేశీయత లేదన్నది ప్రధానమైన విమర్శ. దానికి దీటుగా “తెలుగు స్వతంత్ర”లో శ్రీశ్రీ సమాధాన అస్త్రం. యిట్లాంటి ప్రయోగాలు వచ్చి తీరాల్సిందేనని మొండి సమాధానం. అట్లాంటి వాతావరణంలో కవిత్వంలో మాత్రమే వుండకుండా, వచనం వైపు మళ్లారు ఛాయాదేవి. ఆ తరవాత అదే “తన మార్గం”గా ఆమె ప్రకటించుకోలేదు గాని, అంతకంటే యెక్కువ ఏకాగ్రతతో రచనావ్యాసంగం కొనసాగించారు.

తెలుగు సాహిత్యంలో స్త్రీవాదం వొక్కసారిగా పెల్లుబికిన వుద్యమం కాదు. అనేక దశల్ని దాటుకుంటూ 1985 తరవాత స్థిరపడిన అస్తిత్వ వుద్యమం అది. భారతీయ సాంస్కృతిక రాజకీయ చరిత్రలో the long 50s గా భావించే యాభైల గురించి మనకింకా సరైన పరిశోధన గాని, చరిత్ర నిర్మాణం గాని జరగలేదు. ఆ పరిశోధన  సాధ్యపడి, ఆ దశకానికి సంబంధించిన సాహిత్య ఆకరాలు దొరికితే తప్ప తెలుగు సాహిత్య చరిత్ర పునర్ నిర్మాణం సాధ్యపడదు. ఆ దశకంలో ఛాయాదేవి గారి వంటి రచయిత్రులు చేసిన కృషి కూడా వెలుగులోకి రాదు.

అయితే, ఛాయాదేవి గారు ఆ దశలో రాసిన కథల్లోనే నగరజీవితం ఎక్కువగా కనిపించడానికీ, హైదరాబాదీ సాంస్కృతిక వెలుగునీడల్లో వరద రాజేశ్వర రావుగారూ ఆమె కలిసి నడిచిన అడుగుల ప్రభావం చాలా వుందని మాత్రమే యిప్పటికి నేను చెప్పగలను. ఇక్కడ కూడా నాకు బాగా ఆకట్టుకున్న విషయమేమిటంటే- రాజేశ్వరరావు గారి దారికి భిన్నంగా ఛాయాదేవి గారు తనదైన మార్గాన్ని discover చేసుకోవడం. తన దారి మీద తనదైన గొప్ప నమ్మకంతో ముందుకు కొనసాగడం---ఆ విధంగా ఆమె రెండు రకాల hegemony ని subtle గా ప్రశ్నిస్తూ ముందడుగు వేశారని నాకు అనిపిస్తుంది.


ఆరుద్రగారి వల్ల ముందే పరిచయమైనా, నేను యింకో రెండు మూడడుగులు ముందుకేసి, ఆమె స్నేహ హస్తాన్ని అందుకున్నది మాత్రం 1992 తరవాతనే!

అదే సంవత్సరం నా కవిత సంపుటి “ఇవాళ”కి ఫ్రీవర్స్ ఫ్రంట్ అవార్డు దక్కింది. అప్పట్లో మా తరానికి ఆ అవార్డు ఫ్రంట్ రాంక్ సత్కారమే! హైదరాబాద్ సిటీ సెంట్రల్ లైబ్రరీలో అవార్డు ప్రదానం జరిగింది. ఆ సభకి సిరి చుక్కల్లాగా మొదట వచ్చిన వారిలో ఛాయాదేవి గారు వొకరు. “ అఫ్సర్ కి మంజిల్ దొరికింది!” అన్నారామె మనస్ఫూర్తిగా అభినందిస్తూ. ఆ మర్నాడు వాళ్ళ యింటికి బ్రేక్ ఫాస్ట్ కి పిలవడం వల్ల మరిన్ని కబుర్లు చెప్పుకునే అవకాశం దొరికింది. అదే సమయంలో నా రీడింగ్ జర్నీలో మరో అద్భుతం జరుగుతూ వుంది. అది అబ్బూరి రామకృష్ణా రావు గారి “ఊహాగానం మరి కొన్ని కృతులు” అనే మరో అందమైన పుస్తకం-  ఎర్రట్ట పుస్తకం మీద బంగారు రంగు అక్షరాల ఎమ్బోజింగ్ తో వచ్చింది ఆ పుస్తకం. చేతిలో పట్టుకుంటే దానికదే అలంకారంగా వుండేది.

యీ రెండో కలయికలో కబుర్లన్నీ యెక్కువగా అటే మళ్లాయి. అయితే, అవి మనకున్న మరో నగరం విశాఖ పట్నం చుట్టూ తిరిగిన విషయాలు. అభ్యుదయ వుద్యమం, అందులో అబ్బూరి వారి పాత్రా...యిట్లా అనేక గత జ్నాపకాల సంచారం.

నాకు గుర్తున్నంత మేరకు ఛాయాదేవి గారి దృష్టి, ఆమె అనుభవాల బలమంతా హైదరాబాద్ జీవితం నించి వచ్చిందే. ఆ రోజు చెప్పిన విషయాల్లో నాకు ఆమె విశాఖ – హైదరాబాద్ లు యే రకంగా భిన్నమైన ప్రభావాలో యెక్కువగా చెప్తూ వచ్చారు. బహుశా, ఆ భిన్నత్వం అర్థమైంది కాబట్టే ఆమె అయిదు నక్షత్రాల ఆసుపత్రుల కొర్పోరేట్ మార్కెట్ గురించి కథ రాయగలిగారు. నాకు తెలిసీ, ఆ రకమైన కార్పొరేట్ జీవన విధానం సాహిత్యంలోకి తీసుకువచ్చిన తొలి రచన ఆమెదే కావచ్చు. అయితే, ఈ కథ కంటే ముందే ఛాయాదేవి గారు రాస్తూ వచ్చిన కథల్లో హైదరాబాదీ మధ్యతరగతి మహిళ చాలా బలమైన subjectivity తో కనిపించడం మొదలెట్టింది. ఆ కోణాన్ని ప్రోటో-ఫెమినిస్టు దృక్పథం నించి గమనిస్తే, ఆమె సృష్టించిన స్త్రీపాత్రలన్నీ స్వయం వ్యక్తిత్వంతో అందంగా ప్రకాశిస్తూ కనిపిస్తాయి.


ఛాయాదేవి గారిని 1992 తరవాత యెన్ని సార్లు కలిశానో నాకు గుర్తు లేదు. కానీ, మరో మరచిపోలేని సందర్భం నేను మాడిసన్ విస్కాన్సిన్ వచ్చే ముందు చేకూరి రామారావు గారితో కలిసి, వాళ్లింటికి వెళ్ళాం.

ఆ సమయంలో మాడిసన్ వెళ్లాలా వద్దా అన్న డైలమాలో విపరీతంగా నలిగిపోతున్నప్పుడు “లేదు, వెళ్ళాల్సిందే!” అని ఖరాఖండిగా చెప్పి, యెందుకు వెళ్లాలో సాక్ష్యాధారాలు చూపించే ప్రయత్నంలో చేరాగారు నన్ను వాళ్లింటికి లాక్కు వెళ్లారు. వరద రాజేశ్వర రావు గారు కొన్నాళ్లు మాడిసన్ లో పాఠాలు చెప్పారు, చేరాగారు మాడిసన్ వెళ్లడానికి అటూ యిటూగా- మాడిసన్ జీవితంలోని మాధుర్యం గురించి కథలు కథలుగా వాళ్ళిద్దరూ ఆ రోజు చెప్పుకుంటూ వెళ్ళడం యిప్పటికీ గుర్తుంది. మాడిసన్ రావడానికి ముందు నన్నూ కల్పనని భోజనాలకు పిలిచిన సందర్భాలు కూడా కొన్ని వున్నాయి. కల్పన నవల తన్హాయీ వెలువడినప్పుడు ఆ నవలకి  మనస్ఫూర్తిగా స్వాగతమిస్తూ విపులమైన సమీక్ష రాశారు ఛాయాదేవి గారు. నిజానికి ఆ సమీక్ష ఆమె రాశారని తెలీదు. ఆ సమీక్ష అచ్చయ్యాక యెవరో చెప్తే, తెప్పించుకొని, చదివి, మేమే మళ్ళీ ఫోన్ చేశాం, ఆస్టిన్ లో వుండగా-

ఆమెని దగ్గిరగా చూసిన వాళ్ళకి రెండు విషయాలు అర్థమవుతాయి. వొకటి: ఆమెలోని నిలకడ, రెండు: జీవితం యెట్లాంటి చేదు అనుభవాలిచ్చినా, తను మాత్రం స్నేహామో ప్రేమో తిరిగివ్వడం.

ఆమె వ్యక్తిగత, సాహిత్య జీవితాల్లో గొప్ప నిగ్రహమూ, విశ్వాసంతో నిండిన నిలకడ వుంది. ఆమె మొదటి కథ నించి తాజా రచన దాకా ఆమెలోని ఆ కుదురైన బతుకు ఇరుసు చెక్కుచెదరలేదు.

ఛాయాదేవి గారు యెక్కడున్నా తనున్న చోటుని ఆహ్లాదంగా అందంగా నిరాడంబరమైన aesthetic beauty తో నింపుకుంటారు. అవి పుస్తకాలా, చిత్రాలా, తనదే అయిన స్వచ్చమైన presence ...వీటిల్లో దేనిది ఆ అందమూ చెప్పడం కష్టమే! బహుశా, వాటన్నీటి కంటే యెక్కువగా ఆ చల్లనైన చిరునవ్వు కావచ్చు. స్నేహితుల పట్ల తనకున్న నిండైన ప్రేమభావమంతా వ్యక్తమయ్యే తన కదలిక కావచ్చు.

కాలంతో పాటు మారే శక్తి అంత తేలికేమీ కాదు. పైగా, కొన్ని తరాల చరిత్రని చూస్తూ చూస్తూ కాలంతో పాటు వచ్చే ప్రతి కదలికని తన మార్గంలో కలుపుకుంటూ వెళ్ళడం యింకా కష్టం. ఛాయాదేవి గారి జీవితం నేర్పే పెద్ద పాఠం అదే అనుకుంటాను.

*

(జూన్ 28, 2019)







బెజవాడ సాహిత్య చరిత్ర అంటూ యెవరైనా రాయగలిగితే, ఇంద్రగంటి శ్రీకాంత శర్మగారికి అందులో కనీసం వొక అధ్యాయం తప్పకుండా కేటాయించాల్సిందే. శ్రీకాంత శర్మగారు బెజవాడ ఎప్పుడు వచ్చారు, ఎందుకు వచ్చారు అన్న తారీఖులూ దస్తావేజులు పక్కన పెడితే, ఆంధ్రజ్యోతి వారపత్రికలో మొదలైన ఆయన వుద్యోగ పర్వం కేవలం ఆయన వ్యక్తిగతం కాదు. అదంతా సాహిత్య చరిత్రే! ఆయనే అన్నట్టు: “నేను విజయవాడలో పాతికేళ్ళ పాటు గడిపిన జీవితం—ఒక సాహిత్యోత్సవం. మూడు తరాల విభిన్న రచయితలతో గడిపిన సందర్భాలు ఎన్నటికీ మరుపురానివి.” (2014). శర్మగారితో నా చిట్టచివరి సంభాషణ ఈ ఏడాది జనవరి 20. దాదాపు నాలుగు గంటలపాటు ఆయన సమక్షంలో వున్నాను, నవ్వుతూ తుళ్లుతూ- గతంతో పోల్చినప్పుడు ఆయనంత ఆరోగ్యంగా యేమీ లేరు అప్పుడు. కానీ, యింకో స్నేహితుణ్ణి చూశానన్న ఆ ఉత్సవపు మెరుపు తగ్గలేదు కొంత కూడా! “మిమ్మల్ని చూసి ఆ వుత్సాహం! బెజవాడని తలచుకొని పండగ!” అన్నారు జానకీబాల గారు, కిరణ్మయి, మోహన కృష్ణ, ఉమ, బలరామ్ ఆ రోజు.



గతంలోకి వెళ్తే, శర్మగారికి కనీసం యెనిమిదేళ్ళ తరవాత నేను ఆంధ్రజ్యోతి దినపత్రికలో చేరాను. ఆయన ఆకాశవాణికి మారారన్న మాటే కానీ, దాదాపూ ప్రతి రోజూ శర్మగారి పేరు నేను వింటూ వుండే వాణ్ని. పురాణం- శ్రీకాంత శర్మ- శ్రీరమణ అదీ అప్పటి “జ్యోతి”త్రయం! అప్పటి ఎడిటర్ నండూరి రామమోహన రావు గారి నోటి వెంట ఆ మూడు పేర్లూ రాని రోజంటూ వుండేది కాదు. ఏదో వొక సందర్భంలో –ఆ మాటకొస్తే మేం దినపత్రిక వాళ్ళమే అయినా- నండూరిగారితో యెప్పుడూ రాజకీయ విషయాలు ప్రస్తావనకి వచ్చేవే కాదు. ఆయన ప్రాణాలన్నీ సాహిత్యంలోనో, న్యూ వేవ్ సినిమాల్లోనో, సంగీతంలోనో   వుండేవి. శర్మగారు కూడా అంతే!



ఆంధ్రజ్యోతిలో నేను రాసిన మొట్టమొదటి వ్యాసం “నిరాశా వైణికుడు ఆంటన్ చెహోవ్”. ఆ వ్యాసం మీద నండూరిగారికి చాలా అభ్యంతరాలుండేవి. చెహోవ్ నిరాశావాది కాదని ఆయన గట్టిగా నమ్మేవారు. అట్లా అని అతను ఆశావాది కూడా కాదని నేనూ  గట్టిగానే వాదించే వాణ్ని. (నిరాశావాదం. ఆశావాదం --ఆ రెండూ యేమిటనేది ఇప్పటికీ తెలీదు!) కానీ,  ఆ వ్యాసం బెజవాడ సాహిత్య దిగ్గజాల మధ్య ఎంట్రీకి నాకు వీసా ఇచ్చింది. ముఖ్యంగా, శ్రీకాంత శర్మగారికి చెహోవ్ అంటే వున్న విపరీతమైన ప్రేమ వల్ల మా ఇద్దరి మధ్యా అదే తొలి ముచ్చట అయింది. ఆ వ్యాసం తరవాత ఉషశ్రీగారు ఏకంగా ఆఫీసుకే (సొంత ఫోన్లు లేవు కదా!) ఫోన్ చేసి, “నాయనా, నువ్వు ఇవాళ సాయంత్రం దర్శనమిచ్చి వెళ్ళు” అన్నారు.



ఆ రోజు సాయంత్రం మొట్టమొదటిసారి శ్రీకాంత శర్మగారిని కలిశాను. అప్పుడు నా వయసు పందొమ్మిది అని  గుర్తుకు తెచ్చుకుంటే మా ఇద్దరి బంధం ముప్పయి అయిదేళ్ళ  పైనే! అంతకుముందు శర్మ గారంటే నాకు “మహాసంకల్పం” కవిత్వ సంపుటి(1975) , “అనుభూతి గీతాలు” (1976) మాత్రమే! “మహాసంకల్పం” చాలా విధాలుగా ససేమిరా విడిపోని companion. మేం రేడియోలో మొదటి సారి కలిశాక, ఆ రెండూ వెనక్కి వెళ్లిపోయాయ్. అప్పటి నుంచీ బెజవాడ ఎవరైనా వస్తే, శర్మగారు నాకు కబురు పంపడం ఆనవాయితీ అయింది. అప్పటికి నేను పెద్ద మాటకారిని కాకపోయినా,  నా మౌనం కష్టంగానే వున్నప్పటికీ శర్మగారు కానీ, మా అతిధులు కానీ యేనాడూ కష్టపడలేదు. చాలా ఇష్టంగానే నా కొద్దిపాటి మాటల్ని, మోతాదు మించిన మౌనాన్ని భరిస్తూ వచ్చారు. ఉషశ్రీగారికి మాత్రం నా మౌనం నచ్చలేదు. “శర్మా, వీడికి కాసిని మాటలు నేర్పించరా!” అని నన్ను శర్మ గారికీ అప్పజెప్పేశారు. నన్ను మాటకారిగా మార్చే వుద్యమం అంత సఫలం కాలేదు కానీ, స్నేహం మాత్రం ముందుకు సాగిపోయింది. శర్మగారికి నాకూ వయసులో చాలా అంతరం వుంది. కానీ, వయసుతో నిమిత్తం లేని ప్రేమ ఆయనది. మనిషినీ, వయసునీ  ఎగాదిగా చూసి సంభాషణ మార్చే తత్వం కానే కాదు ఆయనది. బహుశా, నేను చూసిన పెద్దవాళ్లల్లో అట్లాంటి విశాలమైన మనసున్న వాళ్ళు కొద్దిమందే. అదే మిమ్మల్ని చివరిదాకా నడిపించిన శక్తి అని నా నమ్మకం.



శ్రీకాంత శర్మ గారు అనేక ప్రపంచాల నివాసి. ఆయన్ని కేవలం లలిత గీతాల్లోకో, వచనకవిత్వంలోకో, ఆయనకెంతో ఇష్టమైన రేడియో రూపకాల్లోకో కుదిస్తే, ఆయనెవరో మనకి సరిగ్గా తెలియనట్టే. ఆ మాటకొస్తే, ఆయన వచన కవిత్వంలోకి ఆలశ్యంగా అడుగుపెట్టారు. అదీ మొదట్లో ఆయనకి lyric మీద మొగ్గు. అచ్చంగా వచనకవిత్వంలోకి ఆయన అడుగుని పదిలం చేసింది “అనుభూతి గీతాలు.” అంటే రచనా వ్యాసంగం మొదలైన పదిహేనేళ్ల తరవాత చేరుకున్న మజిలీ అది. అప్పటిదాకా ఆయన కవిత్వంలో కూడా లిరిక్ లయ కనిపిస్తూనే వుండేది. ఆ లయని దాటి వచనకవిత్వానికి కావలసిన వచనపు నడక సాధించడానికి ఆయన చాలా conflict కి లోనైన ఛాయలు కూడా “అనుభూతి గీతాలు”లో కనిపిస్తాయి. కవిత్వంలో దృశ్యాన్ని freeze చేసి, దాని వర్ణనలోంచి భావనలోకి ప్రయాణించిన ధోరణి ఆయనది. అందుకే, ఆయన వూహించిన/ చూపించిన కవిత్వ దృశ్యాలు చాలా బలంగా వుంటాయి. ఆ దృశ్యం ప్రకృతిది కావచ్చు, మనిషికి సంబంధించిందే కావచ్చు.  ఈ రెండు ఉదాహరణల్లో ఆయన ఎక్కువగా కనిపించకపోవచ్చు గాని, ఆయన భావాన్ని ఎట్లా “చిత్రం”గా వూహిస్తారో  తెలుస్తుంది.



సూర్యకిరణాల జీవధార
నిద్రపోయే నది గుండెని తట్టి
పడవను మేలుకొలుపుతుంది- (“అనుభూతి గీతాలు” 1976)



కొండరాళ్ళ మీద నుంచి

వర్షాధారలు జారిపోయినట్టు

ఎన్నేళ్లు గడిచాయో కదా!  (చివరి కవిత “ఏరు దాటిన కెరటం” , 2018)



 ఆయన అనేక వచన రచనలూ, సాహిత్య కాలమ్ ల మధ్యా నా మటుకు నేను వుక్కిరిబిక్కిరి అవుతున్నప్పుడు -- “ఇంతకీ మిమ్మల్ని యెట్లా చూడాలి?” అంటే ఆయన “స్నేహితుడిగా!” అనేసి గట్టిగా నవ్వేసిన సందర్భాలు చాలా వున్నాయి కానీ, పట్టువదలని నాలోపలి విక్రమార్కుడు ఆయన్ని వదల్లేదు. “అదే ప్రశ్న ఇప్పుడు మిమ్మల్ని అడిగితే మీరేం చెప్తారు?” అంటూ ఆయన వొకసారి తానే సమాధానమిస్తూ వెళ్లారు. “జీవితం కొన్నిటిని నిర్దేశిస్తుంది. ఆదేశిస్తుంది. అవే నేను అనుసరించాను. యెక్కడా యెప్పుడూ వొక ప్రక్రియలోనే బందీగా వుండలేకపోయాను. బహుశా, అది నేను జీవితాంతం నేర్చుకున్న  స్వేచ్ఛా భావన వల్ల అనుకుంటా!”



కవిత్వం మీది ఆయన మమకారం అందరికీ తెలిసిందే అయినా, వచన ప్రక్రియల్లో మాత్రమే  శర్మగారి నిలువెత్తు వ్యక్తిత్వం తెలుస్తుందని నేను మొదటి నుంచీ అనుకుంటున్నా. తొలినాళ్ళల్లో – అంటే 1962 ప్రాంతాల్లో- రాసిన కథలు మొదలుకొని, “ఇంద్రగంటి ఇంటి పేరు” అనే ఆత్మకథ దాకా శర్మగారి వచనం ఆయన కవిత్వానికి సరిదీటుగా నిలబడుతుంది. ఇస్మాయిల్ గారు ఆంధ్రజ్యోతిలో 1980 ల ప్రాంతాల్లో కవిత్వం స్వేచ్ఛ అనే వ్యాసం పెద్ద వివాదం అయినప్పుడు శర్మగారితో పాటు కొందరు అనుభూతి వాద ఛాయల్లోకి బలంగా నెట్టివేయబడ్డారు కానీ, శర్మగారి బహుముఖ అన్వేషణ  ఆ అనుభూతివాద ఛత్రం కింద అంతగా యిమడలేదని అప్పుడూ ఇప్పుడూ నా నమ్మకం. ఆ చర్చలో భాగంగా ఆంధ్రజ్యోతిలో నేను రాసిన వ్యాఖ్య ఆయన ఎప్పటికీ మరచిపోలేదు కూడా. “తెలుగు కవిత్వంలో నిజంగా కవిత్వం అనేది రాస్తున్న వాళ్ళని చేతి వేళ్ళ మీద లెక్కపెట్టవచ్చు.” అన్న వాక్యం ఆయన మొన్న జనవరి 20 న మా చిట్టచివరి సంభాషణలో కూడా గుర్తుకు తెచ్చుకొని, పగలబడి నవ్వారు. ఆ విషయం పక్కన బెడితే, “మీరు గమనించారో లేదో గాని...కవిత్వం కంటే మన ఆత్మలు వచనంలో స్ఫుటంగా పలుకుతాయి.” అని ఆ రోజు ఆయన అన్న వాక్యం నాకు ఆయన మొత్తం సాహిత్య యాత్రకి  సూచికలా  అనిపిస్తుంది. అదే మాట ఈ మధ్య తల్లావజ్ఝల పతంజలి గారికిచ్చిన వొక ఇంటెర్వ్యూలో ఆయన చాలా నిక్కచ్చిగా చెప్పారు.



 ఆయన అంటారు:

నేను ఇంగ్లీష్ లో ఆస్కార్ వైల్డ్, గోర్కీ, కాఫ్కా, చెహోవ్, ఓ హెన్రీ, మపాసా వంటి రచయితల కథలు చదివి కవిత్వం వైపు మళ్లిన వాడిని.  నా ఊదేశ్యంలో రచయిత అయినవాడికి అన్ని ప్రక్రియలు కరతలామలకంగా ఉండాలి.  ఏ పరికరం అవసరమో గుర్తెరిగి ఆ వృత్తంతో అనుసంధించ గలగాలి.  ‘కలిపి కొట్టరా కావేటి రంగా ‘ అన్న సామెతగా సర్వం కవిత్వం పేరిట ఊరదొక్క కూడదు.  నేను చేసిన వృత్తుల కారణంగా వివిధ ప్రక్రియలలో రచనలు చేయవలసిన అవసరం నా కేర్పడింది.   నాకా ప్రక్రియలు లొంగడానికి కారకులు – గాయకులు, నర్తకులు, నాటక ప్రయోక్తలు – యక్ష గాన కళాకారులు – నేనెరిగిన మూడు తరాల రచయితలూను.  సాహిత్యంలో ప్రక్రియా వైవిధ్యం నాకు చాలా ఇష్టమైన  అంశం. (“సారంగ” వెబ్ పత్రిక, 2017)



వచనంలో శర్మగారు దాదాపు ప్రతి ప్రక్రియల్లోకీ  ప్రవేశించారు. వీటన్నిటిలోనూ ఆయన అనుభూతి కవిత్వం పేరుతో చేసిన రచనలకు భిన్నమైన ప్రయాణమే కనిపిస్తుంది. నిజానికి ఈ ముప్పయేళ్ల పైబడిన మా సంభాషణల్లో కవిత్వం ప్రస్తావన చాలా తక్కువ. అటు పాశ్చాత్య సాహిత్యమైనా, ఇటు భారతీయ సాహిత్యమైనా ఆయన ముఖ్యంగా మాట్లాడుతూ వచ్చింది వచన రచయితల గురించే! ఆయన తనకెంతో  ప్రధానమైన వచన శైలీ నిర్మాతలు చలం, శ్రీపాద ని తలచుకోని సందర్భం వొక్కటీ లేదు. “వాళ్ళిద్దరూ లేకుండా ఆధునిక తెలుగు వచనాన్ని నేను కనీసం వూహించగా లేను. ఇప్పటికీ తెలుగు సాహిత్యానికొక శైలీ సిలబస్ కావాలంటే వాళ్లతోనే నేను మొదలెడ్తాను” అన్నారాయన వొక సందర్భంలో-



అనేక రకాల వచన ప్రక్రియల మధ్య కవిత్వం ఆయన దారిలో చిన్న pause లాగా కనిపిస్తుంది. అయిదేళ్ళ కిందట ఆయన కుటుంబ సభ్యులు- నాకు తెలిసీ ముఖ్యంగా “అనల్ప” బలరామ్ ప్రమేయం వల్ల- అచ్చయిన ఇంద్రగంటి శ్రీకాంత శర్మ గారి సాహిత్యం రెండు బృహద్ సంపుటాలు పైపైన చూసినా ఈ విషయం గట్టిగానే తెలుస్తుంది. ఈ సంపుటం రెండో భాగంలో ఆయనే అంటున్నారు: “గుడిపాటి వెంకట చలం, దేవులపల్లి కృష్ణశాస్త్రి, శ్రీపాద, శ్రీశ్రీ, బుచ్చిబాబు, దేవరకొండ బాలగంగాధర తిలక్, రాచకొండ విశ్వనాథ శాస్త్రి, అజంతా—నన్ను మిక్కిలిగా ఉక్కిరి బిక్కిరి చేసిన నా ముందుతరం రచయితలు.” (2014) ఈ రచయితలందరి గురించీ యేదో వొక సందర్భంలో మేం మాట్లాడుకుంటూనే వున్నాం. వ్యక్తిగతంగా జరిగే సంభాషణల్లో బోనస్ యేమిటంటే, ఆయన ఎప్పుడూ ఎక్కడా రాయని విషయాలు కొన్ని బయట పెడుతూ వుండడం! కృష్ణశాస్త్రి గారు గొంతు పోయాక రాసిన కొన్ని స్లిప్స్ చూపించినప్పుడు నాకు కళ్ల నీళ్ళు ఆగలేదు. వాటిలో కొన్ని ఆయనా, నండూరి చాలా జాగ్రత్తగా దాచిపెట్టారు. ఆ అందమైన దస్తూరీ యిప్పటికీ కళ్ల ముందు rainbow. చలం గారిని మొదటిసారి కలుసుకోవడం, ప్రేమా పెళ్లీ విషయాల్లో ఆయన guidance. తిలక్ పేకాట, రావిశాస్త్రి గారి మూడో పెగ్గు తరవాతి మాటలూ...అజంతాగారితో బెజవాడ వీధుల నిశాచరత్వం.



బెజవాడ మసీదు వీధిలో పురాణం గారి మేడ మీద “సాక్షి క్లబ్” సమావేశాలు మరో మలుపు. నెలకో అతిథితో సంబాషణ రెండు భాగాలుగా జరిగేది. మొదటి భాగం బహిరంగం, రెండోది ఆంతరంగికం. మొదటి భాగం అయ్యాక కేవలం కొద్దిమంది సన్నిహితులతో రెండో భాగం సకల అతిథి మర్యాదలతో జరిగేది. ఇందులో కొన్ని మర్యాదలు నాకు అలవాటు లేకపోయినా, క్లబ్బులో నా యాక్టివిజం వల్ల నాకు ఎంట్రీ దక్కేది. నిజానికి ఈ రెండో భాగమే అసలు సిసలు సెషన్. బయటిలోకంలో చాలా మర్యాదస్తులుగా కనిపించే వాళ్ళు ఇక్కడ అసలు రూపాల్లో కనిపించి ఆశ్చర్యం కలిగింకే వాళ్ళు. శ్రీకాంతశర్మ గారు మాత్రం రెండు సెషన్స్ లో కూడా వొక్క రకంగానే వుండేవారు. అది నాకు ఆశ్చర్యంగా వుండేది. అదేమిటని అడిగితే “వాళ్ళు పాపం బాధా సర్పదష్టులు. అంత బాధ మనకేలా?” అనేవారు.



శర్మగారి తత్వం వున్నంతలో స్నేహంలోని తీయదనాన్ని అందుకోవడం! అది చేదుగా మారే సన్నివేశాలు ఆయనకి ముందే తెలిసేవి. అందునా, అప్పుడప్పుడే బెజవాడ సాహిత్య లోకపు ఆలోచనలు చేదెక్కుతున్న కాలం కూడా అది. పురాణంగారికి విరసంతో బాగానే బెడిసికొట్టిన కాలం. కొంతమంది సాక్షి క్లబ్ సమావేశాలకు ముఖం చాటేసిన కాలం కూడా! కానీ, శ్రీకాంత శర్మగారికి అట్లాంటి పరిస్థితి లేదు. కేవీ రమణారెడ్డి లాంటి వారు కూడా బెజవాడ వచ్చినప్పుడల్లా తప్పకుండా శర్మగారిని కలిసే వారు. శర్మగారు ఆయన్ని అప్పుడప్పుడూ గేలిచేసినా, కేవలం స్నేహమే వాళ్ళిద్దరి మధ్యా గెలిచేది.



మేం హైదరాబాద్ మారాక జీవితంలో చాలా మార్పు వచ్చింది. కానీ, శర్మగారి స్నేహంలో మార్పు రాలేదు. ఆంధ్రప్రభ వారపత్రిక ఎడిటర్ గా ఆయన పనిచేస్తున్నప్పుడు దాదాపు ప్రతి వారం మేం ఎక్కడో వొక చోట కలుస్తూనే వుండే వాళ్ళం. అన్నిటికీ మించీ అది మాకు – అంటే నాకూ, కల్పనకి-ఆర్థికంగా అత్యంత గడ్డు కాలం. ఆ సమయంలో ఆయన మా చేత చేయించిన అనువాదాలూ, రాయించిన రచనలూ ఆర్థికంగా పెద్ద తోడ్పాటు. అనిందూ పుట్టినప్పుడు ఆస్పత్రిలో మిమ్మల్ని పలకరించిన అతికొద్ది మంది స్నేహితుల్లో శర్మగారూ, జానకీబాల గారు ముఖ్యులు. అంతే కాదు, బాబుకి మేం పెట్టిన మొదటి పేరు అనింద్య. అయితే, “అది modern గా లేదు” అంటూ “అనిందు” అని మార్చిన వాళ్ళు శర్మగారూ, మోహన ప్రసాద్ గారు. “అనిందు అంటే రవి అంతే! “ఇందు” కానివాడు అని కదా అర్థం!” అని వ్యాఖ్యానం చేశారు శర్మగారు.



శ్రీకాంత శర్మగారిది నిస్సందేహంగా సఫలమైన ప్రయాణం. చాలా కొద్దిమంది వుంటారు అంత తృప్తిగా జీవించిన వాళ్ళు.

*







" ఆ వూరు మీకు బాగా నచ్చుతుంది, కవిత్వం మాటెలా వున్నా?!" అన్నాడు మిత్రుడు స్టీవ్ పెడ్రో -మాడిసన్ లో కారు స్టార్టు చేశాక. స్టీవ్ పెడ్రో మంచి కవిత్వం రాస్తాడు. అంతకంటే ముఖ్యంగా అతని ఆలోచనలు చాలా బలంగా వుంటాయి.ఎంత మెత్తగా మాట్లాడతాడో అంత బలమయిన వాక్యాలు సంధిస్తాడు. మాడిసన్ కి నలభై అయిదు నిమిషాల దూరంలో వున్న ఎరీనా అనే వూళ్ళో డానియల్ స్మిత్ అనే కవి ఇంట్లో, వాళ్ళ విశాలమయిన పంట పొలాల మధ్య జరుగుతున్న విస్కాన్సిన్ కవిత్వ పండగ మా గమ్యం. 2002లో నేను మాడిసన్ వచ్చాక వరసగా నాకు రెండు సార్లు విస్కాన్సిన్ కవిత్వ పండగల్లో పాల్గొనమని ఆహ్వానం వచ్చింది. కాని, వేరే అకడమిక్ సదస్సులకు వెళ్ళాల్సి రావడంతో ఆ రెండు సార్లు నేను వెళ్ళలేకపోయాను. ఈ సారి వచ్చి తీరాలి అని పట్టుబట్టడమే కాకుండా, దగ్గిరుండి తీసుకు రమ్మని మరో మాడిసన్ కవి స్టీవ్ కు పురమాయించారు డానియల్ స్మిత్.

మొక్కజొన్న తోటల మధ్య, ముసురుకుంటున్న చీకట్ల మధ్య, అక్కడక్కడా విసిరేసినట్టున్న ఇండ్ల మధ్య ఎరీన ఒక ఆకుపచ్చ లోయలో వున్నట్టుగా వుంది. స్టీవ్ అమెరికా వ్యవసాయం, చదువుల కబుర్లు చెబుతున్నాడు దారి పొడవునా. మధ్యలో వుండీ వుండీ తన మిల్వాకీ బాల్యాన్ని గురించి చెబుతున్నాడు. ఆ కబుర్ల మధ్య ఎరీన ఇట్టే వచ్చేసింది. మేము డానియల్ స్మిత్ ఇంటికి చేరేసరికి కవిత్వ పండగ అప్పటికే మొదలయ్యింది. డెబ్బయేళ్ళ జె.డి. వైట్ కవిత్వం చదువుతున్నారు. ఆయన కవిత్వం హైకూల మాదిరిగా వుంటుంది. కానీ, చాలా లోతయిన భావాలు.

జేడీ అని అందరూ ఆప్యాయంగా పిలుస్తారు ఆయన్ని. "అమ్మమ్మ అంటుంది కదా?!" అనే శీర్షికతో ఆయన వొక తరం వెనక సంగతుల్ని, వర్తమానానికి మెలేసి చెప్పిన కవితలు కొంత వ్యంగ్యం, కొంత నేటివ్ ఇండియన్ విషాదమూ కలిసి వుంటాయి. ఆయన కవిత్వంలో మామూలు మనుషుల్లో వుండే కవితాత్మని వెతికి పట్టుకోవాలన్న తపన కనిపిస్తుంది.

ఆయన చదవడం అవ్వగానే స్టీవ్ తో వచ్చిన నన్ను గుర్తు పట్టి, డానియల్, ఆయన భార్య చెరిల్ మా దగ్గిరకి వచ్చి "ముందు భోంచెయ్యండి. ఈ కవిత్వంతో అర్ధ రాత్రి దాటిపోతుంది" అంటూ మమ్మల్ని వాళ్ళ ఇంటికి తీసుకు వెళ్లారు. భోం చేసుకుని, వచ్చేసరికి మేగన్ జాన్సన్ అనే కొత్త తరం కవయిత్రి కవిత్వం చదువుతోంది. జేడీ కవిత్వం రెండు తరాల కిందటి అమెరికన్ కవిత్వానికి ప్రతినిధి అయితే, మేగన్ కవిత్వం ఈ తరానికి ప్రతినిధి అనుకోవచ్చు. పాప్యులర్ కల్చర్ కి సంబంధించిన ప్రతీకలూ, పదచిత్రాలు వాడుతూ, వాటి విరోధాభాసని చెప్పడంలో మేగన్ దిట్ట. కవిత్వ వాక్యాలతో, మీడియాలోని ప్రకటనల వాక్యాలతో ఆడుకోవడం ఆమెకి సరదా.

దాదాపు ముప్పయి మంది వివిధ వయస్కుల అమెరికా కవులు ఈ పండగ (జూలై 9,10)లో కవిత్వం చదివారు. ఒక విధంగా అమెరికాలోని మూడు తరాల కవుల్ని ఇక్కడ కలుసుకునీ, రెండు రోజుల పాటు వాళ్ళతో దగ్గిరగా గడిపి, ఒకరి మీద ఒకరు చలోక్తులు విసురుకునే దాకా వెళ్ళడానికి అవకాశం ఇచ్చిన పండగ ఇది. ఈ ముప్పయి మంది లో కనీసం సగం మందికి నేను వివిధ కవిత్వ సమ్మేళనాల ద్వారా కొంచెం తెలుసు. నేను రెండు తెలుగు అనువాద కవితలూ, రెండు ఇంగ్లీషు కవితలూ వినిపించాను. ఇంకా రెండు కవితలయినా చదవాలని పట్టుబట్టారు కాని, నేను ఆ నాలుగు కవితలే తెచ్చాను. మరునాడు నాతో కొద్దిసేపు సంభాషణ కార్యక్రమం పెట్టారు. తెలుగు భాష నించి తెలుగులో వస్తున్న దళిత, ముస్లిం, ప్రాంతీయ కవిత్వాల దాకా క్లుప్తంగా చెప్పాను. ఆ తరవాత కొన్ని ప్రశ్నలూ, సమాధానాలు! చూస్తూండగానే మధ్యాన్నం అయిపోయింది.

పొలాల మధ్య కలకలం!
సాధారణంగా అమెరికాలో కవిత్వ పండగలయినా, కవిత్వ పఠనాలయినా ఏ పుస్తకాల షాపుల్లోనో, యూనివర్సిటీలలోనో, లైబ్రరీలలోనో, పెద్ద పెద్ద హోటళ్ళలోనో పెట్టడం ఆనవాయితీ. అమెరికా వచ్చిన తరవాత ప్రతీ ఏటా ఎక్కడో ఒక చోట ఇతర అమెరికన్ కవులతో పాటు కవిత్వం చదవడానికి రమ్మని నాకు ఆహ్వానాలు అందూతూనే వున్నాయి. మాడిసన్ లో వుండగా - బార్డర్స్ పుస్తకాల షాపులో ఒక సారి,విస్కాన్సిన్ యూనివర్సిటీలో మూడు సార్లు, మాడిసన్ లైబ్రరీలో వొక సారి, అతి ప్రాచీనమయిన కఫే మాంట్ మాత్రే అనే హోటల్లో రెండు సార్లు కవిత్వం చదివాను. మాడిసన్ లో కాపిటల్ భవనం బయట ఆరు బయలులో జరిగిన "యుద్ధ వ్యతిరేక కవి సమ్మేళనం" మరచిపోలేని అనుభూతి.

కాని,ఈ సారి విస్కాన్సిన్ పంట పొలాల మధ్య జరిగిన ఈ కవిత్వ పండగ కేవలం కవిత్వానికి సంబంధించిన విషయమే కాదు. "ప్రధాన స్రవంతి సంస్కృతి " పేరిట అమెరికాలో పెచ్చు మీరుతున్న నగర కేంద్రిత ధోరణుల మీద ఒక నిరసన ప్రకటన. పెద్ద హోటళ్ళలోనో, యూనివర్సిటీ హాళ్ళలోనో, పెద్ద పెద్ద పుస్తకాల షాపులలోనో కాకుండా రైతు జీవితానికి కేంద్రమైన ఒక "బారన్" లో, పంట పొలాల మధ్య ఈ కవిత్వ పండగ చేశారు. రైతుల సంప్రదాయ పనిముట్లు, గడ్డి మోపులు, పాతకాలపు ట్రాక్టరు నేపధ్యంగా వున్న వేదిక మీద కవులు కవిత్వం చదివారు. చాలా మంది కవితలకి అమెరికా పల్లె బతుకు వొక అంతస్సూత్రంగా వినిపించింది. పాప్యులర్ కల్చర్ మీద ఆగ్రహం, మూలన పడి పోతున్న అనుబంధాల మీద ప్రేమా, అల్ప సంఖ్యాకుల్ని అణచివేస్తున్న రాజకీయ వ్యవస్థ మీద నిరసనా చాలా కవితల్లో కనిపించాయి. ఆశ్చర్యంగా ఈ పండగలో చదివే కవిత్వం ఇలాగే వుండాలి అని నిర్వాహకులు ఎవరికీ చెప్పలేదు. ఒక అప్రకటిత భావస్వామ్యం అందరి కవుల్లోనూ కనిపించడం విశేషమే!

"నిజానికి ఇది ఆశ్చర్యమేమీ కాదు. చాలా మంది ఈ తరం కవులు ఏదో ఒక రూపంలో ఇలాంటి బాధనే వ్యక్తం చేస్తున్నారు. పోస్టు మోడ్రనిజం పేరిట నిజ జీవితాన్ని మరుగు పరిచే భ్రమల్ని ఈ కవులు బద్దలు కొడుతున్నారు. అసలు జీవితంలోకి వెళ్ళి, నిజ ప్రతీకల్ని, పద చిత్రాల్ని వెతుక్కుంటున్నారు." అని ఈ పండగ నిర్వాహకులు మైకేల్ థియూన్, ఆస్టిన్ స్మిత్ అంటారు. "పట్టణాలూ, నగరాల కవులు కవిత్వ వాక్యాల్ని అమ్మేశారు. వాళ్ళే దారుణంగా అమ్ముడు పోయారు. వాళ్ళ కవిత్వాలు ప్లాస్టిక్ సరుకులు మాత్రమే." అంటారు వాళ్ళు. అట్లా అని ఇక్కడ చదివిన వాళ్ళెవరూ కేవలం "నినాద" కవిత్వం చదవలేదు. (ఆ మాటకొస్తే, నినాద కవిత్వం అనేది వొకటి వుందని నేను అనుకోవడం లేదు. వుందల్లా కవిత్వం/అకవిత్వం మాత్రమే). ఒక వ్యక్తిగా కవికీ, అతని చుట్టూ వున్న లోకానికి ఎలాంటి బంధం వుండాలో, అలాంటి బంధం తెగిపోతున్నందుకు పడే ఆక్రోశం నినాదం అయితే, దాన్ని కవిత్వంగా ఒప్పుకోడానికి నాకు ఎలాంటి అభ్యంతరం లేదు. ఈ పండగలో చదివిన ముప్పయి మంది కవులూ ముప్పయి భిన్న వ్యక్తిగత కోణాల నించి తమ చుట్టూ వున్న లోకాన్ని వ్యాఖ్యానించారు. ఇందులో కొంత మంది కవులు స్వయంగా రైతులు. కొంత మంది యూనివర్సిటీలలో పాఠాలు చెప్పే వాళ్ళు. కొంత మంది వ్యవసాయ ఫారంలలో పనిచేసే వాళ్ళు. కొంత మంది యువకులు, కొంత మంది నడి వయస్కులు, కొంత మంది ముసలి తనం ముసురుకొస్తున్న వాళ్ళు. కాని, వీళ్ళ గుండెలు చాలా తడిగా వున్నాయి, గొంతుల్లో నిప్పుల సెగలున్నాయి. వీళ్ళ గొంతులు వింటున్నప్పుడు వీళ్ళు కవిత్వం వూరికినే రాయడం లేదని వెంటనే తెలిసిపోతుంది.

విస్కాన్సిన్ 'పోతన ' డానియల్

రాగానే పిలిచి అన్నం పెట్టాడని కాదు కానీ, వీళ్ళందరిలోకీ నాకు బాగా నచ్చిన కవి డానియల్ స్మిత్. చాలా నెమ్మదస్తుడు. ఎక్కువ మాట్లాడడు. కాని, మాట్లాడినప్పుడు మన సింగమనేని నారాయణతో మాట్లాడినట్టే వుంటుంది.తేడా వొక్కటే...నారాయణ గారి మాటలు అప్పుడప్పుడూ కొంచెం వామపక్షమై బరువెక్కుతాయి. కాని, డానియల్ మాట్లాడుతుంటే, ఇప్పుడే పొలం పని ముగించుకొచ్చి, కాసేపు దగ్గిర వాళ్ళ కబుర్లతో సేదతీర్చుకుందాం అన్నట్టుగా వుంటుంది. డానియల్ మంచి చదువరి. ఈ వారమే వేడి వేడిగా మార్కెట్ లోకి వచ్చిన సాహిత్య పుస్తకమయినా, పత్రికయినా అతని ఇల్లు చేరాల్సిందే. కాని, చదివాను కదా అని అన్నీ ఏకరువు పెట్టే మాటకారి కాదు అతను. బతుకంతా పొలం పనిలోనే అయిపోయింది డానియల్ కి. ఎప్పుడొ కానీ వొక చిన్న కవిత రాసుకునే వ్యవధి లేదు. రాసిన కొద్ది కవితలు కూడా వాళ్ళ నాన్న గురించీ, తన పొలం పని గురించీ, తన సంసారం గురించీ! అదే డానియల్ సొంత సంతకం అయ్యింది. "ఫాదర్ లాండ్" అనే పేరుతో ఈ పండగలో వొక రోజు రాత్రి ఆయన కవిత్వం చదివినప్పుడు అది వొక రైతు ఆత్మ చరిత్రలోంచి చింపుకొచ్చిన పేజీలా అనిపించింది. అది ఏ దేశం రైతు కథ అయినా కావచ్చు కదా అనుకున్నాం. ఒక రోజు సాయంత్రం ఆయన తన యాభయేళ్ళ రైతు జీవితం చిన్న చిన్న మాటల్లో చెబుతూంటే ముచ్చటేసింది. అసలు ఏ సాహిత్య నేపధ్యమూ లేని వొక రైతు బిడ్డ కవిత్వంలోకి వచ్చిన ఆ కథ ఈ కాలానికి అమెరికాలో మాత్రం వొక విశేషంగానే అనిపిస్తుంది.

"భాష దొరకాలి, వొక్క సారి భాష దొరికాక కవిత్వం దారి తేలిక అవుతుంది. నేను ఇంకా కొంత గతంలోనే బతుకుతున్నాను కాబట్టి నా భాషలో ఇంకా చాలా గతమే వుంది. ఆ గతం ఇప్పుడు చాలా అవసరం అనిపిస్తోంది. ఇప్పుడు అమెరికాలో ఆఘ మేఘాల మీద రాస్తున్న వాళ్ళు కొద్ది సేపు ఆ గతంలోకి వెళ్ళి రాక తప్పదు అనిపిస్తోంది. కొద్ది సేపు ఆగి ఆలోచించుకొని ముందుకు అడుగు వెయ్యాల్సిన స్థితి ఇప్పుడు కవిత్వంలోనే కాదు, అన్నిటా వుంది" అన్నారాయన. మా ఈ సంభాషణ జరుగుతున్న సమయంలోనే డానియల్ భార్య చెరిల్ మా కోసం మంచి కాఫీ తీసుకు వచ్చారు. "నిన్న మీరు కవిత్వం చదివిన తీరు బాగుంది. ఇంకా మీ దేశంలో కవులకి మౌఖిక బంధం వుందనుకుంటా. ఆ మౌఖికతలోని బలం మీ గొంతులో వినిపించింది." అంటూ మళ్ళీ మరో సారి అంతకు ముందు రాత్రి నేను చదివిన నాలుగు కవితలని మళ్ళీ చదివించుకున్నారు. "మౌఖికత" మీద ఈ కవుల మధ్య చాలా చర్చ జరగడం విన్నాను. అందరిలోకీ పెద్ద కవి జేడీ కూడా తన మాటల్లో "మౌఖిక " లక్షణాలే కవిత్వాన్ని బతికిస్తాయని అంటూ తన తరం నించి ఈ తరానికి వచ్చే సరికి మౌఖికత అరుదయిన దినుసు ఎలా అయ్యిందో చెప్పారు. చెరిల్ ఒక బడిలో టీచర్ గా పనిచేస్తారు. కవిత్వం రాయరు కాని బాగా చదువుతారు. 1930 ల అమెరికన్ కవయిత్రి లోరీన్ నైడెక్కర్ గురించి నేను కొంత పని చేస్తున్నానని తెలిసి ఆ ముగ్గురు పెద్ద వాళ్ళూ చాలా సంతోషించారు. "ఆమె వొక విస్మృత కవయిత్రి. మీరు ఏ కొంచెం ఆమె గురించి రాసినా అది అమెరికన్ కవిత్వానికి గొప్ప సేవ” అని డానియల్ అన్నారు. "ఈ జీవిత కాలంలో పూర్తి చేస్తానో లేదో చెప్పలేను గాని, అది ఇప్పుడు వొక ఆలోచన మాత్రమే" అని నేను అనగానే, " అయితే, మీరు ఆ పని పూర్తి చేసేంత దాకా మీ ఆయుష్షు పెరగాలి" అన్నారు జేడీ.

కవిత్వం అంతా వొక ఎత్తు, కవిత్వం చదివాక రాత్రి కొండ కొమ్మున చలి నెగడు చుట్టూ చేరి అంత మందిమీ రాత్రి మూడు గంటల దాకా కబుర్లూ, కథలూ చెప్పుకోవడం ఇంకో గొప్ప అనుభూతి. వ్యక్తిగత జీవితాలూ, స్థానిక సంగతులూ, సాహిత్యం కబుర్లూ అన్నీ జమిలిగా అక్కడ కలిసిపోయాయి. అసలు నిజంగా పండగ హడావుడీ అంతా అక్కడే! కావలసినంత తిండీ, అనేక రకాల మద్యం, కావలసినన్ని కబుర్లూ!

వెనక్కి తిరిగి వస్తున్నప్పుడు ఎరీనా వైపు చూస్తే, కొంచెం దిగులుగా అనిపించింది.

"ఎరీనా మళ్ళీ మిమ్మల్ని పిలుస్తుంది. ఒక్క సారి ఇక్కడి గింజ నోట్లో పడ్డాక మీరూ/ మేమూ దాన్ని మరచిపోలేం" అన్నారు డానియల్ ఇతర ఎరీనా వాసులు మాకు వీడుకోలిస్తూ.

విస్కాన్సిన్ నుంచి *
జులై 19, 2010 ఆంధ్ర జ్యోతి "వివిధ" నించి